ضراریه

ضراریه
موسس	ضرار‌ بن عمرو‌ کوفی
عقیده	1.ضرار‌ بن‌ عمرو همه افعال را آفریده خدا می‌دانست و اختیار و استطاعت را پیش از فعل، پس از فعل و یا همراه با فعل جایز می‌شمرد و می‏‌گفت: انسان غیر از حواس پنج‏‌گانه، حس ششمی هم دارد که در روز قیامت خداوند را با آن حس می‌بیند و ماهیت او را در می‌یابد.2. به عقیده ضرار، امامت غیر‌ قرشی جایز است. 3.ضراریه معتقدند که پس از رسول خدا صلوات الله علیه، «حجت» منحصر به «اجماع» است و آنچه در احکام دین از اخبار آحاد منقول شده است را جایز نمی‌شمرند.

ضراریه‏، پیروان ضرار‌ بن‌ عمرو کوفی هستند.

شرح حال

ضرار‌ بن‌ عمرو غطفانی ضبّی کوفی قاضی (م حدود 230 ه.ق) از فقها و از سران معتزله بوده که بعدا به جبریه گرویده و فرقه ضراریه به او منسوب است. ضرار از شاگردان و اصل‌ بن‌ عطا بود و در ادامه با وی مخالفت کرد و به جبریه گروید. ابن‌ تیمیه ضراریه را از جَهمیه به‌ حساب آورده است. احمد‌ بن‌ یحیی‌ بن‌ مرتضی و ابوالقاسم بلخی نیز ایشان را از زمره مجبّره شمرده اند.

عقاید

ضرار‌ بن‌ عمرو همه افعال را آفریده خداوند می‌دانست و اختیار و استطاعت را پیش از فعل، همراه با فعل و پس از فعل جایز می‌شمرد و می‏‌گفت: انسان غیر از حواس پنج‏‌گانه، حس ششمی هم دارد که در روز قیامت خداوند را با آن حس می‌بیند و ماهیت او را در می‌یابد. این فرقه معتقدند که پس از رسول خدا صلوات الله علیه، «حجت» منحصر به «اجماع» است و آنچه در احکام دین از اخبار آحاد منقول شده است را جایز نمی‌شمرند. به عقیده ضرار، امامت غیر‌ قرشی جایز است و اگر قرشی و نبطی هر دو باشند، نبطی را بر قرشی برتری می‌دهد و می‌گوید که چون پیروان نبطی کمترند، پس اگر امام با شرع مخالفت کند، او را می‌توان آسان‌تر خلع کرد. حفص الفرد از بزرگان «مجبره» که کنیه‌اش ابوعمر و اهل مصر بود، این عقیده را که در قیامت می‌توان با حس ششم خدا را مشاهده کرد، از ضرار بن عمرو گرفته است. مقریزی در کتاب «الخطط» این فرقه را تحت عنوان مجبره که همان «جبریه» و مخالفان «قدریه» باشند آورده است و می‌گوید آنان کسانی بودند که در نفی استطاعت و توانایی از بندگان خدا در افعال‌شان زیاده‌روی کردند. ضرار بن عمرو همچنین در ایمان عموم مسلمانان شک داشته و معتقد بود که ما نمی‌دانیم شاید در باطن آنان، شرک و کفر باشد. ضرار بن عمرو همچنین معتقد است که ذاتا در آتش گرما و در برف سرما و در زیتون چربی و در عسل شیرینی و در صبر تلخی و در عروق خون نیست، ولی خداوند آنها را هنگام لمس کردن، چشیدن و بریدن، خلق می‌کند.

آثار

ضرار آثار بسیاری از خود بر جای گذاشت که نام برخی از آن عبارت است از: الرّد علی المشبهه، الرّد علی الملحدین، الرّد علی اهل الملل، کتاب فی انّ الاسماء لا تقاس، الرّد علی الواقفة و الجهمیة و الغیلانیه، رساله الصوفیین و ....

سر انجام

نقل شده است که احمد بن حنبل نزد سعید بن عبدالرحمان قاضی به انحراف ضرار شهادت داد، از این‌ رو سعید فرمان قتل وی را صادر کرد، اما ضرار به یحیی بن خالد برمکی پناه برد. ضرار در حدود سال 230 هجری قمری و در نود سالگی درگذشت.