عوجائیه

عوجائیه‏
موسس	عبدالکریم‌ بن ابی‌العوجاء

عوجائیه‏، پیروان عبدالکریم‌ بن‌ ابی‌العوجاء بودند که از «زنادقه» و اهل «تناسخ» و «مشبهه» به‌ شمار می‌رفت.

شرح حال

در منابع تاریخی و کلامی، سخن موثقی درباره زمان تولد و نیز نحوه زندگی عبدالکریم‌ بن ابی‌العوجاء تا مدتی مطلبی به‌ چشم نمی‌خورد. با این‌ حال آنچه معلوم است اینکه وی به‌ خانواده‌ای صاحب‌نام تعلق داشته و نیز دایی معن‌ بن‌ زائده شیبانی بوده است.

رویکرد الحادی

ابن ابی‌العوجاء در ابتدا ساکن بصره بود و زمانی در محفل درس حسن بصری شرکت می‌کرد، ولی در ادامه از استادش جدا شده و به‌ نوعی پشت به‌ دین کرد. می‌گویند که دلیل الحاد او تناقضاتی بوده است که او در درس حسن بصری در خصوص جبر و اختیار مشاهده می‌کرد که البته مسأله فقط معطوف به‌ این موضوع نبوده است، بلکه عوامل نامعلوم دیگری نیز موجب شده است تا او به‌ الحاد روی آورد.

رفتار شناسی

جعل حدیث

ابن‌ ابی‌العوجاء نیز چون دیگر زنادقه، روایاتی از خودش جعل و تلاش می‌کرد تا همگان از آن آگاه شونددر منابع شیعی آمده است، احادیثی را که او جعل می‌کرد مربوط به‌ موضوعاتی چون تشبیه و تعطیل صفات و برخی نیز در جهت تحریف احکام دین بود. وی قبل از مرگ اعتراف کرد که حدود چهار هزار حدیث جعل کرده است تا حلال و حرام دین را به‌ هم مخلوط و حلال را حرام و حرام را حلال کند. از جمله دیگر تلاش‌های وی، زیر سوال بردن رویت هلال شوال بوده و به‌ جای آن، شمارش روزها را معتبر دانست . حتی در‌ این‌ باره مطالبی جعل و آن را به‌ امام صادق (علیه‌السّلام) منسوب کرد.

معارضه با قرآن و تحریف آن

برخی از منابع نقل کرده‌اند که ابن ابی‌العوجاء سه‌ نفر را به‌ نام‌های ابوشاکر دیصانی، عبدالملک بصری و ابن مقفع مامور کرد تا هر کدام ربعی از قرآن را نقض و پیامبری حضرت محمد (صلّی‌الله علیه وآله) و در پی آن اسلام را باطل کنند، ولی آنها موفق به این کار نشدند.

تمسخر احکام دینی

ابن ابی‌العوجاء درباره احکام دین حرمتی قائل نبود و حتی آن را تمسخر می‌کرد. مثلا در موسم حج، حاجیان را مسخره می‌کرد و آداب و رسوم حج را نوعی خواری و ذلیل شدن می‌پنداشت.

سرانجام

ابوجعفر محمد بن سلیمان که در آن زمان والی کوفه بود، از طرف منصور خلیفه عباسی، ابن ابی‌العوجاء را که از بصره به‌ کوفه نقل مکان کرده بود، دستگیر کرد. بعد از دستگیری او، افراد فراوانی تلاش کردند تا او را نزد منصور شفاعت کنند. ابی‌العوجا به‌ نفوذ و تاثیر شفاعت شفیعان خود ایمان داشت. بنابراین، به‌ ابوجعفر پیغام داد تا در ازای گرفتن صد هزار درهم، مدت سه روز به او مهلت دهد تا نامه منصور را دریافت کند، اما ابوجعفر پیش از آنکه نامه منصور را دریافت کند، او را به‌ قتل رساند و بنابر نقلی او را به‌ دار کشید.

جستارهای وابسته

• زنادقه
• تناسخ

منابع

• محمدجواد مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، سال 1372 ش، چ دوم، تاریخ درج مطلب: بی‌تا، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 17 آبان 1404 ش.

• شهفور بن طاهر اسفراینی، التبصیر فی الدین، با کوشش عزت العطار الحسینی، سال ۱۹۴۰ م، تاریخ درج مطلب: بی‌تا، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 17 آبان 1404 ش.

• عبدالقاهر بن طاهر بغدادی، الفرق بین الفرق، با کوشش عزت العطار الحسینی، سال ۱۳۶۷ ق، تاریخ درج مطلب: بی‌تا، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 17 آبان 1404 ش.

• شیخ صدوق، التوحید، قم، سال 1398 ق، تاریخ درج مطلب: بی‌تا، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 17 آبان 1404 ش.