علویان ترکیه
| علویان ترکیه | |
|---|---|
 | |
| عقیده | 1. باور علویان دربارهٔ خدا برگرفته از عرفان ابنعربی است و نیز باور کسانی مانند منصور حلاج نیز جایگاه ویژهای دارد. 2. وحدت وجود و حق از پایههای باوری علویگری است.3. علویان ارادت ویژهای به علی دارند و او را والاترین آفریدهها بعد از محمد بر میشمارند. بر همین پایه، بسیاری از علویان واژه علی و محمد را برای نشان دادن این باور به کار میبرند. 4. عبارت «خشنودی خدا، محمد، و علی» کاربرد فراوانی در نیایشهای علوی دارد. |
علویان ترکیه، پیرو شاخهای محلی از اسلام هستند. بیشتر پیروان آن در ترکیه و تعداد اندکی در سوریه میباشند. برخی علویان را شاخهای از شیعیان دوازده امامی دانستهاند. علویان از این جهت که ستایشگر حاجی بکتاش والی هستند، دیدگاه تنگاتنگی با بکتاشیه دارند. گروههای قومی علویان را ترکان آناتولی، مردم آذری، تاتارها، کردها و ترکمنها تشکیل میدهند و نزدیک به ۱۰٪ آنان سید هستند.
پیشینه نامگذاری
ذوالفقار شمشیر نامدار علی و نماد علویها این نام از علی (علیهالسّلام)، پسرعمو و داماد پیامبر اسلام (صلّیالله علیه وآله) گرفته شدهاست و به معنای کسی است که پیرو علی است. البته گاهی نام قزلباش نیز به جای علوی به کار میرود.
پیشینه تاریخی
برخی، علویگری را شاخهای از تشیع دانستهاند. از این لحاظ، پیشینهٔ تشیع همان پیشینهٔ اسلام است و تشیع یعنی پیروی از پیامبر و قرآن مجید، تشیع یعنی عمل به وصیت پیامبر و اخذ معارف دینی و گرفتن تبیین و تفسیر متون دینی از اهلبیت پیامبر.
بسیاری از قبیلههای آناتولی در زمان ایلخانان مغول، شیعه شدند و کسانی مانند یونس امره و حاجی بکتاش در این زمان سربرآوردند. پیرامون همین زمان، قزلباشها در اردبیل پایهریزی صفویه را آغاز کرده بودند.
پس از پیمان آماسیه در سال ۸۸۴ خورشیدی میان ایران و عثمانی، قزلباشها خود را در سمتی از مرز یافتند که به باورشان متعلق به آن نبودند و به سمت دیگر یعنی ایران تعلق داشتند.
پراکندگی
نقشه و نامهای استانهای علوینشین در ترکیه، رنگ آبیِ پررنگتر، نشان از جمعیت بیشتر علوی دارد. آمار دقیقی از جمعیت علویان در ترکیه در دست نیست. اساسیترین دلیل این موضوع میتواند آزارها و رنجشهای تاریخی گروههای سنی تندرو که کم و زیاد ضد علویان رخ میدهند، باشد. جمعیت این گروه ۲۵میلیون نفر یعنی 30درصد کل جمعیت ترکیه برآورد میشود. بسیاری از ترکان آناتولی و ترکمنها و کردها و زازاهای ترکیه را علویان تشکیل میدهند، بیشتر زازاهای ترکیه علوی میباشند[۱][۲][۳]. پیشینهٔ تمرکز علویان در استان تونجایلی (با نام پیشین درسیم) میباشد.
عقاید
تعیین مرز ویژهای برای باورهای علویان، آسان نیست. بیشتر باورهای این گروه سینه به سینه از نیاکانشان به آنها رسیده است. مهمترین سرچشمهٔ باورهای این گروه بر پایهٔ گفتههای عرفانی بویروکهای (فرمودههای) شیخ صفی الدین و سخنان شریعت جعفر صادق است. افرادی مانند پیر سلطان ابدال، شاه اسماعیل و حاجی بکتاش نیز نقش بسزایی بر باورهای علویان داشتهاند.
علویان ارادت ویژهای به علی دارند و او را والاترین آفریدهها بعد از محمد برمیشمارند. بر همین پایه بسیاری از علویان واژه علی-محمد را برای نشان دادن این باور به کار میبرند. عبارت «خشنودی خدا، محمد، و علی» کاربرد زیادی در نیایشهای علوی دارد. ایشان باور به همان دوازده امام دیگر شیعیان داشته و از آنجا که همگی از نسل علی هستند، آنها را با نام علی دوم (حسن مجتبی) تا علی دوازدهم (مهدی) میشناسند.
باور علویان دربارهٔ خدا، برگرفته از عرفان ابنعربی است. باور کسانی مانند منصور حلاج نیز جایگاه ویژهای دارد. وحدت وجود و حق، از پایههای باوری علویگری است.
انسان کامل (همان شیعه راستین در نزد دیگر شیعیان) از دیگر باورهای علویگری است. خودآگاهی و الگویبرداری از انسانهای بزرگی مانند علی یا حاجی بکتاش، راه دستیابی به انسان کامل است.
مراتب معنوی
چهار دروازهٔ معنوی علویگری به ترتیب از این قرارند:
نزد علویان دستیابی به دروازهٔ سوم و چهارم به ندرت رخ میدهد. طریقت که دروازه یا پلهٔ دوم است، پایهٔ بخش بسیاری از دوران زندگی یک علوی است که در آن فرد خود را باید تسلیم رهبر روحانی (پیر، مرشد، دده) بکند. بنابراین، مبنای اصلی تفکرات علویان، عرفان تشیع است هر جند تفکرات صوفیگرایانه بر آنان بی تأثیر نبوده است.
پنج گناه بزرگ در نزد علویان
نزد علویان ترکیه، کشتن یک انسان، ارتکاب گناهی چون زنا، طلاق زن و مرد از هم، حقالناس و دزدی از گناهان کبیره به حساب میآید.
جمعخانه
جمعخانه، نیایشگاه علویان است. رسمی به نام مومسوندو در جمعخانه رواج دارد که در آن نیایشگران ۱۲دوازده شمع را به نیت دوازده امام با خیساندن خاموش میکنند. به طور تاریخی از آنجا که در این آیین زن و مرد با هم هستند، سنیها آن را نمادی از رابطهٔ نامشروع دانسته و علویان را کافر میپنداشتهاند.
برادرباشی
برادرباشی رسمی است که در آن میان دو مرد علوی (و گاه به گاهی میان زنهایشان) پیوند برادری بسته میشود. این پیمان بر پایهٔ پلهٔ نخست علویگری (شریعت) است و تا پایان پلهٔ دوم پابرجا است. با ورود به پلهٔ سوم، با برگزاری جشنی، این پیمان برداشته میشود اما از آنجا که راهیابی به پلهٔ سوم به ندرت است، این پیوند تا آخر عمر ماندگار میماند.
نیایش
توسل، استغاثه و تبرک جستن به بارگاه امامان و بزرگان، مانند دیگر شیعیان از دیگر سنتهای رایج علویان است. پخش بامیه میان مردم نیز رسمی کهن است.
جشنها
نوروز، غدیر و خضرروز؛ سه روز بزرگ علویان است. همچنین سالگرد تولد حضرت علی و ازدواج ایشان با حضرت فاطمه نیز جشن گرفته میشود.
زکات
پرداخت زکات نزد علویان با دیگر مسلمانان تفاوت دارد، زیرا در این آیین، زکات را میتوان برای تمامی کارهای نیک پرداخت کرد.
مکانها
نزد برخی از علویان که التزام به دین کمتر است، حج اجباری نیست، بلکه برای آنها زیارت بارگاه بزرگان جایگاه ویژهای دارد.
ساختار رهبری
بر خلاف ساختار بکتاشیها و صوفیان که رهبری آن بر پایهٔ سلسله است، اما رهبری علویان موروثی است که برگرفته از ساختار رهبری صفویه میباشد. رهبران علوی با نامهای پیر مرشدها رهبر دده شناخته میشوند. بر خلاف باور به برابری زن مرد، اما رهبری عنوانی ویژه مردان است.
بزرگان
بزرگانی مانند شاه قلو، قراجا احمد (هر دو در استانبول)، ابدال موسی (در آنتالیا)، سید قاضی از بزرگان علوی بودند.
زنان و خانواده
زنان علوی نسبت به دیگر مذهبهای اسلامی احکام کمتری دارند. با این حال، مردان حق ازدواج با بیش از یک زن را ندارند.
رابطه با دیگر مسلمانان
دشمنی علویان با حنفیهایِ سلفی، پیشینهای دیرین دارد، چرا که آنها، علویان را کافر به سنتهای اسلامی برشمرده و از طرف دیگر برخی صوفیان علوی نیز براین باورند که قرآن پس از پیامبر تحریف شده است، اگر چه این اعتقاد تمام علویان نیست. اما در نواحی خاوری ترکیه با توجه به زیاد بودن کردها و زازاهای ایرانیتبار و شافعی مذهب بودن اهلسنت این ناحیه که خود دوستدار اهل بیت هستند، موجب شده است تا علویان رابطهٔ خوبی با سنیهای این ناحیه داشته باشند. بعضی معتقدند امام خمینی فتوایی مبنی بر مسلمان شمردن علویان داده است که پایانی بر چند سده کشمکش دربارهٔ این گروه شمرده میشود.
موسیقی
علویان در تمام زمانها، چه زمانی که قدرت داشتند و چه زمانی که در کوهها فراری بودند، با موسیقی رابطهٔ خوبی داشتند و اوزانهای بسیاری در ترکیه علوی بوده و حتی بعضی از رهبرانشان نیز ساز نواخته و آواز میخواندند.
جستارهای وابسته
پانویس
منابع
- عبدالحسین سعیدیان، سرزمین و مردم ایران، تهران، انتشارات علم و زندگی، سال ۱۳۷۷ ش، تاریخ درج مطلب: بیتا، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 5 آبان 1404 ش.
- جمعی از نویسندگان، دانشنامهٔ دانشگستر، تهران مؤسسهٔ علمی فرهنگی دانشگستر، تاریخ درج مطلب: بیتا، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 5 آبان 1404 ش.
- ایرج افشار سیستانی، تاریخ تمدن اقوام آریایی، انتشارات نگارستان، چ اول، زمستان ۱۳۸۷ ش، تاریخ درج مطلب: بیتا، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 5 آبان 1404 ش.
