علویان سوریه
| علویان سوریه | |
|---|---|
 | |
 | |
| عقیده | پیروان شاخه‌ای از شیعه، اعتقاد به حلول خداوند در امام علی (علیه‌السلام) و الوهیت او |
علویان سوریه، نُصیریه یا انصاریه، یکی از فرقه‌های شیعه در کشور سوریه هستند. در برخی منابع تاریخی و کتاب‌های ملل و نحل از آنها به‌عنوان یکی از فرقه‌های غالی یاد شده است. پیدایش این فرقه به قرن سوم هجری برمی‌گردد و محل اصلی سکونت نُصیریه در شمال شام بوده است.
تاریخچه
علویان سوریه در دوره‌های مختلف تاریخی همواره مورد ظلم و ستم دولت‌های سنی مذهب شام قرار می‌گرفتند. شیعی بودن نُصیریه و رویکرد غالیانه برخی از انشعابات این فرقه، نقش مؤثری در افزایش فشار دولت‌ها علیه آنان داشته است. نُصیریه علاوه بر سوریه، در جنوب ترکیه، شمال لبنان و فلسطین نیز زندگی می‌کنند. در قرن چهاردهم و پانزدهم هجری، پس از چندین قرن رنج و بدبختی، توانستند به قدرت برسند. بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، از طائفه علویان به شمار می‌رود.
پیدایش نُصیریه
پیدایش این فرقه به محمد بن نُصیر، از نزدیکان امام هادی (علیه‌السلام) و برخی منابع از اصحاب امام حسن عسکری (علیه‌السلام) نسبت داده می‌شود. محمد بن نصیر در دوران امام هادی (علیه‌السلام) انحرافاتی از خود نشان داد که منجر به تبری امام از وی و طرد او شد. انحرافات وی بر غلو در حق ائمه (علیهم‌السلام) متمرکز بود و او ادعای بابیت و سفارت امام زمان (علیه‌السلام) کرد.
علویان در دوره‌های تاریخی
دوره حمدانیان
حمدانیان، دولتی شیعی و امامی مذهب بودند که نقش مهمی در نشر تشیع در شام داشتند. سیف الدوله حمدانی فضای مناسبی برای گسترش نُصیریه ایجاد کرد و خصیبی، رهبر نُصیریه، توانست پایه‌های این فرقه را تثبیت کند.
دوره سلاجقه
تشکیل حکومت سلجوقیان شام، نخستین اقدامات ضد شیعی را در این دوره به همراه داشت. فشار سلاجقه علیه علویان به حدی بود که برخی پژوهشگران دلیل اصلی مهاجرت علویان از حلب به لاذقیه را این فشارها می‌دانند.
دوره زنگیان
پس از شکست سلجوقیان، سلسله زنگیان بر شام حکومت کردند و فشارها بر علویان افزایش یافت. نورالدین زنگی، به عنوان یکی از متعصب‌ترین حاکمان ضدشیعی، با شعائر شیعی مبارزه کرد.
دوره ایوبیان
پس از سقوط خلافت فاطمیان به دست صلاح‌الدین ایوبی، علویان نقش مهمی در پیروزی‌های او ایفا کردند. اما صلاح‌الدین پس از فتوحات، بار دیگر به علویان حمله کرد و اقدامات متعصبانه‌ای علیه آنان انجام داد.
دوره ممالیک
علویان در دوره ممالیک نیز با ستم‌های فراوانی مواجه شدند. ملک ظاهر بیبرس و سلطان قلاوون تحریم‌هایی علیه تشیع وضع کردند و فشارها بر علویان ادامه یافت.
وضعیت علویان در دوره امپراتوری عثمانی
در دورۀ سلیم اول، سلطان عثمانی، قتل عام علویان در حلب صورت گرفت. سلیم با فتوای علمای سنی، اقدام به کشتار وحشیانه علویان کرد و بسیاری از آنان به کوهستان و جبال نصیریه فرار کردند.
وضعیت علویان در دوره قیمومیت فرانسه
در سال ۱۹۲۰ م، منطقه جبال نصیریه به‌عنوان منطقه‌ای مستقل از بخش‌های دیگر سوریه توسط فرانسه شناخته شد. در سال ۱۹۲۲ م، سرزمین‌های علویان «دولت علویان» نام گرفت و ژنرال بیوت به‌عنوان حاکم آن منصوب شد. دولت مستقل علویان تا ۱۹۳۶ م، ادامه داشت و پس از آن به سوریه ملحق شد.
تشکیل دولت مستقل علویان
در سال ۱۹۲۵ م، استقلال علویان شکل جدی تری به خود گرفت و دولت فرانسه فرمان استقلال کامل دولت علویان را صادر کرد. دولت مستقل علویان تا ۱۹۳۶ م، ادامه داشت. در این مدت تحولات مهمی در ساختارهای سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جامعه علویان به وجود آمد و آن جامعه منزوی به جامعهای پویا که در عرصه‌های مختلف به ویژه سیاسی به‌عنوان یکی از بازیگران عرصه قدرت در منطقه به شمار می‌آمد تبدیل شد. دولت علویان در سال ۱۹۳۶ م، به دلیل اعتراضات ملی‌گرایان سوریه و احزاب مخالف استقلال دولت علویان، از سوی فرانسه منحل و سرزمین علویان به سوریه ملحق شد.
حضور جوانان علوی در ارتش سوریه
پس از الحاق مناطق علویان به سوریه، جوانان علوی با حضور در دانشکده‌های افسری ارتش به تدریج توانستند از جایگاه مناسبی در ارتش برخوردار شوند. افسران جوان علوی به دلیل آنکه خود طعم فقر، محرومیت، ظلم و فشار را تجربه کرده بودند و به دلیل سکونت در مناطق غیر شهری ریشههای روستایی داشتند، توانستند با شعارهایی نظیر اصلاحات ارضی، کشاورزان و دهقانان ناراضیِ علوی و غیر علوی را به مقابله با اربابان و عناصر سنتی تشویق کنند.
نفوذ علویان در دولت سوریه
این اقدام با ظهور حزب بعث سوریه شکل جدی تری به خود گرفت به‌طوری که تودههای مردم که شامل دهقانان، شهرستانی‌ها و افراد مناطق دوردست بودند به حزب بعث تمایل نشان دادند و به مبارزه با طبقه اشراف و نجبا پرداختند. ارتباط میان ارتش سوریه که قدرت آن بیشتر در اختیار افسران علوی قرار گرفته بود با حزب بعث در این دوره بیشتر شد. در دهه ۱۹۶۰ م، حزب بعث با پشتوانه ارتش، قدرت را در سوریه به دست گرفت. سرانجام حافظ اسد از فرماندهان علوی ارتش سوریه و از اعضای میانه رو حزب بعث، پس از انتصاب در سمت فرمانده نیروی هوایی، وزیر دفاع، نخست‌وزیری و دبیرکلی حزب بعث، در ۱۹۷۱ م، طی کودتایی قدرت را در دست گرفت و رئیس‌جمهور سوریه شد. پس از مرگ او در سال ۲۰۰۰ م، فرزند او بشار اسد رئیس‌جمهور شد. پس از حضور گروه‌های متعدد تروریستی تکفیری در سوریه از ۲۰۱۲ م، به بعد و تصرف مناطق مختلف این کشور توسط آنان، علویان سوریه به یکی از قربانیان اصلی حملات متعدد گروه‌های تروریستی تکفیری تبدیل شدند.
جمعیت و پراکندگی جغرافیایی
علویان در سواحل شام از شمال به انطاکیه و از جنوب تا جبال لبنان و در حلب ساکن بودند. جمعیت علویان سوریه حدود ۱۲ تا ۱۵ درصد از کل جمعیت سوریه را تشکیل می‌دهد.
انشعابات علویان
علویان به چند گروه تقسیم شده‌اند:
- جعفریه: اعتقادات مشابه با شیعه اثنی‌عشری دارند.
- شمالیه: اعتقاد به ظهور امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در قلب خورشید دارند.
- کلازیه: معتقدند حضرت علی (علیه‌السلام) در ماه ساکن است.
- حیدریه: به‌عنوان یکی از انشعابات علویان شناخته می‌شوند.
- جنبلانیه: مؤسس این طریقت ابومحمد عبدالله جنبلانی است.
عقاید علویان
نصیریه از منظر تاریخی جزء فرق غلات شیعه طبقه‌بندی شده‌اند. اعتقاد به حلول خداوند در امام علی (علیه‌السلام) و الوهیت او، از اصول اعتقادی آنان بوده است. اما در دوره معاصر، بسیاری از علویان خود را ملتزم به اجرای احکام اسلامی می‌دانند.
دیدگاه علمای معاصر
امام خامنه‌ای و دیگر مراجع، علویان سوریه را شیعیان اثنی‌عشری به‌شمار آورده‌اند به‌طور مثال آیت‌الله جعفر سبحانی از مراجع تقلید مانند دیگر علمای معاصر بر عدم اختلاف عقاید علویان با شیعه اثنی‌عشری تأکید دارند. علما و مراجع لبنان و سوریه نظیر سید محسن امین، سید حسن شیرازی، علامه شرف الدین، امام موسی صدر، محمد جواد مغنیه، محمد مهدی شمس‌الدین و شیخ عبدالامیر قبلان نیز علویان سوریه را جزء شیعیان امامی به‌شمار آورده و حمایت خود را از آنها اعلام کردهاند.
دیدگاه رهبر معنوی علویان سوریه
شیخ غزال غزال، مرجع دینی و معنوی علویان سوریه و رئیس سازمان «المجلس الإسلامي العلوي الأعلى في سوريا و المهجر» در بیانیه‌ای به چندین موضوع کلیدی اشاره نمود که مهم‌ترین آنها عبارتند از:
- وضعیت حقوق بشر و آزادی‌ها؛ وی به تداوم نقض حقوق بشر در سوریه اشاره کرد، از جمله ادامۀ بازداشت‌های خودسرانه، ناپدیدشدگان قهری و عدم شفافیت در مورد سرنوشت هزاران ربوده شده، زندانی و مفقود‌الاثر. همچنین از ادامه‌ی خشونت‌های بی‌دلیل مانند کشتار، بازداشت‌های غیرقانونی و آواره‌سازی انتقاد کرد.
- در مورد دولت و نظام سیاسی؛ شیخ غزال تأکید کرد که جامعه‌ی علویان هرگز خواستار یک دولت مذهبی یا طائفی با اندیشه افراطی _ تکفیری نبوده است، بلکه خواهان یک دولت مدنی و سکولار است که در آن دین از سیاست جدا باشد.! او بیان کرد که وضعیت کنونی سوریه با این آرمان فاصلۀ زیادی دارد.
- درخواست فدرالیسم و عدم تمرکز قدرت سیاسی؛ او خواستار اجرای سیستم فدرالی یا عدم تمرکز سیاسی شد و گفت این دیگر یک واکنش دفاعی نیست، بلکه یک ضرورت برای زندگی بهتر و همکاری میان تمام اقشار جامعه است.
جستارهای وابسته
منابع
- با علویان سوریه بیشتر آشنا شویم، خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ درج مطلب: 26 آذرماه 1403 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 4 خردادماه 1404 ش.
- بیانیه رهبر معنوی علویان سوریه، کانال مطالعات اخوان المسلمین در بستر ایتا، تاریخ درج مطلب: 1 خردادماه 1403 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 4 خردادماه 1403 ش.
