هشامیه

هشامیه‏
موسس	هشام بن عمرو فوطی
عقیده	1. امامت وقتی می‌تواند مستقر شود که جامعه در حالت آرامش و امنیت باشد، بنابراین، در زمان اختلاف و آشوب نمی‌توان درباره استقرار امامت فکر کرد. 2. قتل یا ترور اشخاص مخالف و نیز سرقت و تصاحب اموال‌شان جایز است چون آنها کافر هستند.

هشامیه‏، شاخه‌ای از فرقه «معتزله» و از پیروان هشام بن عمرو فوطی بودند.

شرح حال موسس

موسس این فرقه مطابق با عنوان آن، شخصی به نام هشام بن عمر فوطی است. او یکی از متکلمان برجسته معتزله است که در قرن سوم هجری قمری زندگی می‌کرد. هشام درباره «قدر» تعصب بسیاری داشت و در این موضوع از یاران خود پیشی گرفت و به سبب آرای مخالفش از جمع ایشان فاصله گرفت. ثمره عقاید افراطی این شخصیت معتزلی، جواز قتل مخالفین بود. هشام سرانجام در سال 226 هجری قمری درگذشت.

تاریخچه

ابوالحسن اشعری معتزله را یک فرقه به حساب آورده و تنها به بیان اختلاف علمای آنها پرداخته است. وی ضمن بیان نظرات هشام بن عمرو فوطی، از فرقه‌ای با عنوان هشامیه یاد نمی‌کند. دکتر حسین صابری می‌نویسد: پیروان هشام بن عمرو را هشامیه و گاه‌ هاشمیه گفته‏‌اند و علاوه، در دسته‌بندی احمد بن یحیی بن مرتضی، وی یکی از رجال طبقه ششم است. بوسهل عباد بن سلیمان ضمری مشهورترین شاگرد هشام بن عمرو است. به گزارش محمد شهرستانی، مبالغه هشام در نظریه‌های قدَری، بیش از دیگر هم‌مسلکانش بوده است.

عقاید

هشام معتقد بود که امامت وقتی می‌تواند مستقر شود که جامعه در حالت آرامش و امنیت باشد بنابراین، در زمان اختلاف و آشوب نمی‌توان درباره استقرار امامت فکر کرد. وی همچنین می‌گفت قتل یا ترور اشخاص مخالف و نیز سرقت و تصاحب اموال‌شان جایز است چون آنها کافر هستند‌‌. وی معتقد بود که گفتن جمله حسبنا الله و نعم الوکیل جایز نیست، زیرا که لازمه وکیل آن است که موکلی بر سر راهش باشد. او مردم را از گفتن بسیاری از چیزها که در قرآن آمده است منع می‌کرد. به باور وی، مردم نباید بگویند که خدا دل‌های مؤمن را گرد هم می‌آورد و فاسقان را گمراه می‌کند. او می‌گفت که هیچ یک از عرض‌ها دلالت بر وجود خدای متعال نمی‌کند، زیرا دلایل وجود خداوند باید محسوس باشد، ولی عرض‌ها با دلایل نظری ثابت می‌شوند، زیرا هر دلیلی از آنها نیاز به دلیل دیگری دارد. درباره امامت می‏‌گفت که اگر مسلمانان بر یک رای اجماع و امامی را انتخاب کنند که کار آنها را تدبیر کند، اگر سرکشی کنند و امام خود را بکشند، دیگر آن بیعت بر امامت کسی درست نیست. او قائلان به مخلوق بودن بهشت و دوزخ را کافر می‏‌دانست و نیز کشتن عثمان را با چیرگی و زور انکار می‏‌کرد و می‌گفت گروهی اندک بدون ‏آنکه وی را محاصره کنند، او را کشتند.

جستارهای وابسته

• قدر
• معتزله
• بهشت
• دوزخ

منابع

• ابوالحسن اشعری، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین،، تاریخ درج مطلب: بی‌تا، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 29 آذرماه 1404 ش.

• عبدالقاهر بن طاهر بغدادی، الملل و النحل،، تاریخ درج مطلب: بی‌تا، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 29 آذرماه 1404 ش.

• محمدجواد مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، سال 1372 ش، چ دوم، تاریخ درج مطلب: بی‌تا، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 29 آذرماه 1404 ش.

• شهفور بن طاهر اسفراینی، التبصیر فی الدین، تاریخ درج مطلب: بی‌تا، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 29 آذرماه 1404 ش.