اسحاقیه (پیروان اسحاق ترک)
| اسحاقیه (پیروان اسحاق ترک) | |
|---|---|
 | |
| نام | اسحاقیه (پیروان اسحاق ترک) |
| موسس | اسحاق ترک از داعیان ابومسلم خراسانی |
| عقیده | مدعی امامت |
اسحاقیه پیروان اسحاق ترک از داعیان ابومسلم خراسانی در نیمۀ اول سده دوم هجری قمری بودند. اطلاعات درباره وی بسیار اندک و تقریباً منحصر به فهرست ابنندیم میباشد[۱].
خاستگاه و وجه تسمیه
ابنندیم دو روایت مختلف درباره خاستگاه و نسب اسحاق نقل میکند. روایت اول ابن ندیم حاکی از آن است که او از علویان و از فرزندان یحییبن زیدبن علی بود که از بیم امویان گریخت و به سرزمین ترکان رفت و از اینرو به اسحاق ترک مشهور شد[۲]. بر پایه این روایت ابنندیم، احتمالاً اسحاق ترک پیش از آمدن ابومسلم به خراسان و به سرزمین ترکان رفته و پس از روی کار آمدن عباسیان در دوره امارت ابومسلم به خراسان بازگشته است. روایت دوم ابنندیم برگرفته از اخبار ماوراءالنهر است که به نقل از ابراهیمبن محمد از آگاهان به اخبار مسلمیه میگوید: «او ماوراءالنهری و امّی بود و با جنیان ارتباط داشت و اگر کسی چیزی از او میپرسید، پس از گذشت شبی پاسخ میگفت و هنگامی که ابومسلم کشته شد، مردم را به سوی او فرا خواند». همچنین ابوالقاسم بلخی درباره وجه تسمیه او نوشته است که مردم، ابومسلمیه را خرمدینیه نیز میخواندند و چون اسحاق در ماوراءالنهر میان ترکان میزیست، معروف به اسحاق ترک شد[۳].
تاریخچه و شرح حال
وی از مردم ماوراءالنهر و شخصی اَمّی بود و میگفت که با جنیان ارتباط دارد، چون کسی از وی چیزی میپرسید، پاسخ آن را پس از یک شب از قول جنیان به او میگفت[۴]. برخی از محققین نوشتهاند که به درستی معلوم نیست اسحاقی که در این جا از او بحث میشود، چه کسی بودهاست. گزارش دیگری نیز آمده است که اسحاق ترک از نسل زیدبن علی بوده و ادعای امامت داشته است. روایت دیگری نیز نقل شده است که اسحاق ترک مردی عامی از ماوراءالنهر بوده و با جنیان ارتباط داشته است. ظاهراً آنچه سبب شده است که هویت و حقیقت حال او مکتوم بماند، آن است که وی با هر فرقه از مردم مطابق با آداب و رسوم آنان سخن میگفته و مصلحت وقت را بدینگونه رعایت میکرده است. به هرحال، این اسحق از پیروان و هواخواهان ابومسلم بود و مطابق بعضی از روایات، او را بدان سبب ترک میخواندند که به فرمان ابومسلم در میان ترکان به رسالت رفته بود. باری نوشتهاند چون ابومسلم کشته شد، یارانش بگریختند و به بلاد دیگر رفتند. این اسحق نیز که از یاران ابومسلم بود به ترکستان رفت و در آنجا دعوت آغاز کرد و مردم آن بلاد بر گرد وی فراز آمدند. گفتهاند که وی در ماوراءالنهر مردم را به خویشتن دعوت کرد و چنان فرا نمود که وی جانشین زرتشت است و مدعی شد که زرتشت زنده است و به زودی دیگر بار ظهور خواهد کرد تا دین خویش را آشکار کند و بدینگونه، در خراسان ظاهراً دعوت وی انتشار تمام یافت[۵].
اعتقادات
وی از نسل یحییبنزید بنعلی و مدعی امامت بود، ولی از محبوبیت ابومسلم در ماوراءالنهر استفاده کرد و معتقد بود که ابومسلم از پیامبران است و زرتشت او را فرستاده، زیرا زرتشت زنده است و روزی ظهور و دین خود را زنده خواهد کرد[۶].
قیام اسحاق ترک
قیام اسحاق ترک، نام جنبشی بود که پس از کشته شدن ابومسلم خراسانی، به دست منصورعباسی، توسط اسحاق ترک به خونخواهی وی آغاز شد. اسحاق اعلام کرد که ابومسلم، رسول و فرستادهٔ زرتشت بوده است و بدینسان وی فرمانبرداری و وفاداری گروههای وفادار به ابومسلم را به دست آورد. پیروان اسحاق به عنوان حامیان جنبش خرمدینی شناخته شدهاند که شاخهای برآمده از فرقهٔ مزدکی زرتشتی بود که در آن ابومسلم نیز مورد احترام بود.
ویژگی قیام اسحاق ترک نسبت به سایر قیامها
آنچه در قیام اسحاق ترک جلب نظر میکند و در سایر جنبشهای عصر عباسی به چشم نمیخورد، این است که او تنها به دعوت اکتفا کرد و هیچگونه رویارویی و درگیری میان او و پیروانش با کارگزاران حکومت روی نداد. برخی از معتقدات اسحاق ترک شبیه به آرای سنباد و پیروان اوست. شاید آنان ترکیب افکار دینی را وسیله سودمندی برای اتحاد برخی از گروههای ناتوان ضد عباسی یافته بودند.
سرانجام
پس از درگذشت اسحاق که تاریخ آن همانند زمان تولدش معلوم نیست، پیروانش که بیشتر از مسلمانان ماوراءالنهر بودند، پراکنده شدند و جنبش او این گونه خاتمه یافت.
پانویس
- ↑ ابنندیم، الفهرست، ج 1، ص ۴۰۸.
- ↑ عمربن محمد نسفی، القند فی ذکر علماء سمرقند، ریاض، سال 1412 ق، ج ۱، ص ۷۲
- ↑ محمدجواد مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، انتشارات آستان قدس رضوی، سال 1372 ش، چ دوم، ص 46، با ویرایش و اصلاح عبارات.
- ↑ همان.
- ↑ عبدالحسین زرینکوب، دو قرن سکوت.
- ↑ محمدجواد مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، سال 1372 ش، چ دوم، ص 46، با ویرایش و اصلاح عبارات.
