حنبلی

حنبلی
نام	حنبلی
موسس	احمد بن حنبل
عقیده	1. مخالفت با هر گونه اجتهاد و رای و نیز استناد مطلق به احادیث.2. حجیت قول صحابه و فقها. 3. معتقد به مسلک ارجاء (مرجئه) 4. غیر مخلوق بودند کلام خدا ( قرآن) 5. ایمان یعنی قول همراه با عمل.

مذهب حنبلی یکی از پنج مذهب بزرگ اسلام و یکی از چهار مذهب اهل‌سنت می‌باشد. پیشوای این مکتب فقهی احمد بن‌حنبل است. فقه‌ حنبلی بیش از مذاهب دیگر، به ظاهر احادیث پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) و اقوال صحابه گرایش دارد.

احمد بن‌حنبل

اباعبدالله احمد بن‌محمد بن‌حنبل، پیشوای حنبلیان و چهارمین امام اهل سنت و جماعت است. او در سال 164 ق/ 780 م متولد شد. زندگی ابن‌حنبل با فقر و تنگدستی همراه بود و برای امرار معاش بافندگی می‌کرد. او ابتدا قرآن را آموخت و سپس به فراگیری علم فقه پرداخت و بعد هم به فراگیری فن نوشتن و نگارش مشغول شد. او مدتی به خواندن کتاب‌های اهل رای مشغول بود. احمد بن‌حنبل از راه‌های مختلف برای به ثبوت رسانیدن حدیث استفاده می‌کرد. زیرا او حدیث را پایه و اساس دین می‌دانست. او از تاریخ 86 ق/802 م در جستجوی علم حدیث به بصره، کوفه، حجاز، یمن و شام سفر کرد.

احمد بن‌حنبل از محضر کسانی چون وکیع، یحی بن‌آدم، یحی بن‌سعید قحطان و یحیی بن‌معین، احادیث بسیاری را دریافت کرد. از شاگردی ابو‌یوسف که خودش شاگرد ابو‌حنیفه بود و همچنین از میثم بهره‌ها برد. شافعی نیز از اساتید او به شمار می‌رود.

شاگردان احمد که او را در نقل میراث حدیثی یاری می‌کردند عبارتند از: ابوالعباس اصطخری، احمد بن‌ابی خیثمه، ابویعلی موصلی، ابوبکر اثرم، ابوالعباس ثعلب، ابوداود سجستانی و... احمد بن‌حنبل در سال 241ق/855م در شهر بغداد چشم از جهان فرو بست.

ویژگی فقه حنبلی

موسس این مذهب، چنان خود را متوجه جمع حدیث و بررسی اقوال کرده بود که به قول برخی مانند طبری، او اساسا فقه جداگانه‌ای ندارد. اما می‌توان ادعا کرد که فقهی متمایز و مجزا از سایر مذاهب به نام فقه حنبلی داریم که خصوصیت اصلی آن توجه به احادیث پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) است.

مصادر فقه حنبلی

این مذهب، قرآن و سنت را مبنای اصلی فقه خود به حساب می‌آورد. بزرگان این فرقه فرقی بین قرآن و سنت قائل نیستند و با کسانی که این دو را از هم جدا دانسته‌اند و یکی را به جهت دیگری فدا می‌کنند؛ شدیدا مخالفت می‌‌کنند. مشخصه عمومی این مکتب فقهی، مخالفت با هر گونه اجتهاد و رای و نیز استناد مطلق به احادیث می‌باشد. قول صحابه و فقها نیز می‌تواند نزد حنابله از حجیت برخوردار باشد. نزد آنها بعد از قرآن و حدیث و قول صحابه و فقها، موارد دیگری وجود دارد که از اهمیت کمتری نسبت به موارد مذکور برخوردار است، ولی به طور کل در فقه می‌شود به آنها استناد کرد که این موارد عبارتند از: قیاس؛ اجماع؛ مصالح مرسله؛ سد الذرائع.

حنبلیه در جایی استفاده از حدیث ضعیف را جایز می‌شمارد که با قرآن و سنت تعارضی نداشته باشد. از دیگر ویژگی‌های فقه آنان که مشهور هم شده است، سخت‌گیری در امر عبادات و معاملات و طهارت می‌باشد. یک نمونه از این سخت‌گیری‌ها، واجب بودن مضمضه و استنشاق در وضو می‌باشد.

شرایط و لوازم مفتی

حنبلیان معتقدند مفتی باید دارای شرایط زیر باشد: 1- مفتی باید صاحب دانش و صبر و وقار باشد. 2- مفتی باید دارای خلوص نیت باشد. 3- او باید با مردم و احوال و اوضاع و شرایط زمانه آشنایی کامل داشته باشد. 4- عالم به قرآن و سنت و سند احادیث باشد. 5- دارای لیاقت و کفایت در فتوا دادن باشد که مردم را علیه خود دشمن نکند. فقه حنبلی توجه خاصی نیز به مسائل اجتماعی دارد و احکام فقهی متناسبی را صادر می‌کند که به چند نمونه اشاره می‌شود: 1.اگر کسی زمینی را بر فقرا و بینوایان وقف کند، زکات بر عایدات آن واجب نیست. 2. خویشاوندانی که نفقه آنها بر انسان واجب است عبارتند از تمام خویشان بی بضاعت که از عهده کار بر نمی‌آیند. 3. تمام خویشان دور و نزدیک اعم از عصبات و اصول و فروع و صاحبان فرض و ذوی الارحام از ارث بهره‌مند می‌‌شوند.

دیدگاه فقه حنبلی درباره ادله اثبات دعوی

1- درباره اقرار: حنبلیه معتقد است که اقرار به لفظ و نوشتن و اشاره از شخص گنگ واقع می‌شود. 2- درباره سوگند: اگر من چیزی علیه کسی ادعا کنم و برای اثبات حرفم دلیلی نداشته باشم، قاضی طرف مقابل را وادار می‌کند تا قسم بخورد که آن حرف علیه او صادق نیست. 3- شهادت: حنابله معتقدند مواردی که مورد شهادت قرار می‌گیرد هفت قسم است؛ شهادت به زنا و لواط که باید به وسیله چهار مرد باشد. ادعای فقر که از کسی به شرط شهادت سه مرد قبول می‌شود. حدودی مانند قذف و شرب خمر و راهزنی که با دو مرد ثابت می‌شود. مواردی مثل نکاح و طلاق که دو شاهد مرد لازم دارد. جراحاتی که به انسان وارد می‌شود و یا اینکه به حیوان به شرط وجود قول دامپزشک با شهادت دو شاهد، یا یک مرد و دو زن پذیرفته می‌شود. مواردی که مردان از آن بی اطلاعند مانند عیوب زنان؛ شهادت یک زن پذیرفته می‌شود. 4- قرعه: قرعه در نزد این مذهب مانند حکم کردن است و در طلاق و نکاح و آزاد کردن بنده و اموال و تقسیم همبستری بین زوجات و جهت همراه بردن ایشان در سفر و مواردی که مورد نزاع و تخاصم واقع می‌گردد، جاری می‌شود. احمد بن‌حنبل در روایت اسحاق بن‌ابراهیم و جعفر بن‌محمد گفته است که قرعه جایز است.

عقاید دینی و کلامی

به علت اینکه امام احمد بن‌حنبل و طرفدارانش از طرفداران مسلک حدیثی هستند، بنابراین، نمی‌توان آنها را بنیان‌گذار نظریه‌ای کلامی‌ دانست و یا اینکه آنها را از مشاهیر کلامی به شمار آورد. از این‌رو، هر آنچه در حوزه عقاید به آنها منسوب است حاصل آموزه‌هایی است که از کتاب و سنت به دست آمده است. به طور عمومی حنبلیان معتقد به مسلک ارجاء هستند. مثلا آنها در مسأله تکفیر دیدگاهی مانند مرجئه را اظهار می‌کنند. در مباحث خداشناسی در شمار صفاتیه می‌باشند و در این زمینه جهمیه، قدریه، معتزله و طرفداران آنها را مورد سرزنش قرار می‌دادند. آنها کلام خداوند یعنی قرآن را غیر مخلوق و در باب ایمان، قول و عمل را شرط می‌دانند. مسأله رویت، برای آنان حق است، زیرا در حدیث صحیح از مسأله رویت خداوند سخن به میان آمده است. حنبلیه امروز کمترین پیرو را در میان مذاهب اربعه دارد، البته علمای این فرقه زمینه را به گونه‌ای فراهم کردند که این مکتب بستر مناسبی برای رشد افکار سلفی و وهابی شود به گونه‌ای‌که فرقه‌هایی مانند وهابیت خود را در ریشه به حنابله منتسب می‌کنند.

منابع

1- فقه تطبیقی، سعید منصوری (آرانی) 2- چهار امام اهل سنت و جماعت، محمد رئوف توکلی 3- تاریخ فرق اسلامی، حسین صابری 4- الا ئمة‌الاربعة، احمد الشرباصی 5- تحقیق در تاریخ و فلسفه مذاهب اهل سنت، یوسف فضایی

منابع

دانشنامه اسلامی به نقل از سایت رحماء.