مرجئه: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌وحدت
جز (جایگزینی متن - ' گری ' به '‌گری ')
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۲۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''مرجئه''' نام فرقه‌ای است که پایان نیمه اول قرن یک هجری پدید آمد.
{{جعبه اطلاعات فرق و مذاهب
| عنوان =مرجئه
| تصویر =
| توضیح تصویر =
| نام =
| نام رایج =مرجئه
| تاریخ شکل گیری =
| قرن شکل گیری = ق  1
| مبدأ شکل گیری =
| موسس =
| عقیده = 1.معتقد بودند که ایمان بر گفتار زبانی و گفتار زبانی بر عمل مقدم است و کسی که عملی نداشته باشد، اما ایمان داشته باشد رستگار خواهد بود.2 . اگر کسی ایمان داشته باشد و گناه کند، ضرری نخواهد کرد و رستگار است، چنانچه اگر [[کافر]] عملی خوب به‌جا آورد، ولی چون کافر است بهره‌ای از آن نخواهد برد.


=مرجئه در لغت=
}}
لغت مرجئه از مرجی به معنای تاخیر افکندن می‌آید؛ به این معنا که آنان کسی را که [[گناه کبیره]] مرتکب شده باشد مخلد در آتش نمی‌دانستند بلکه کار او را به [[خدا]] واگذار می‌کردند و به همین دلیل مرجئه نام گرفتند.


=مرجئه در اصطلاح=
مرجئه پس از خوارج به وجود آمدند و سوال اصلی و اولیه‌شان این بود که آیا مرتکب گناه کبیره در آتش مخلد خواهد بود یا نه؟ به دنبال این سوال از حدود [[ایمان]] به میان آمد.


=عقاید مرجئه=
'''مُرجِئه''' نام فرقه‌ای است که در پایان نیمه اول قرن اول و بین سال‎های 73 تا 83 هجری قمری پدید آمد.
آنان معتقد بودند ایمان بر گفتار زبانی و گفتار زبانی بر عمل مقدم است و کسی که عملی نداشته باشد اما ایمان داشته باشد رستگار خواهد بود.


اعتقاد آنان این بود که اگر کسی ایمان داشته باشد و گناه کند ضرری نخواهد کرد و رستگار است چنانچه اگر [[کافر]] عملی خوب به جا بیاورد چون کافر است بهره‌ای از عمل خود نخواهد برد.
==مرجئه در لغت==
لغت مرجئه از مرجی به‌معنای تاخیر انداختن می‌آید. این فرقه خود را مرجئه نامیدند، زیرا معتقدبودند که مرتکب [[گناه کبیره]]، مستحق آتش)( عذاب ابدی) نیست، بلکه باید کار او را به‌[[خدا]] واگذار کرد.


نقطه اشتراک تمامی طرفداران مرجئه جدا کردن حوزه ایمان از عمل است. اما درباره ماهیت ایمان اختلاف‌هایی بین آنان وجود دارد.
==مرجئه در اصطلاح==
مرجئه پس از [[خوارج]] به‌وجود آمدند و پرسش اصلی و اولیه‌شان این بود که آیا مرتکب گناه کبیره در آتش ابدی خواهد ماند یا نه؟ به‌دنبال این پرسش، سخن از تعریف[[ایمان]] به‌میان آمد.


=نظرات مختلف مرجئه درباره ایمان=
==عقاید مرجئه==
بعضی ایمان را همان معرفت دانسته‌اند، عده‌ای دیگر علاوه بر معرفت خضوع قلبی را اضافه کرده‌اند و بعضی تصدیق (اقرار زبانی) را لازم دانسته‌اند.
آنان معتقد بودند ایمان بر گفتار زبانی و گفتار زبانی بر عمل مقدم است و کسی که عملی نداشته اما ایمان داشته باشد، رستگار خواهد بود. بنابراین، اگر کسی ایمان داشته باشد و گناه کند، ضرر نخواهد کرد و رستگار است. چنانچه اگر [[کافر]] کار نیکی به‌جا آورد، ولی چون ایمان ندارد،پس بهره‌ای از عمل خود نخواهد برد.
نقطه اشتراک تمامی طرفداران مرجئه، جدا کردن حوزه ایمان از عمل است. اما درباره ماهیت ایمان، اختلاف‌هایی بین آنان وجود دارد.


در نظریه افراطی‌گری ایمان همان تصدیق است و اقرار زبانی و اصولا معرفت خدا ربطی به تعریف ایمان ندارد.
==دیدگاه‌های مختلف مرجئه درباره ایمان==
بعضی ایمان را  معرفت دانسته‌اند و عده‌ای دیگر علاوه بر معرفت، خضوع قلبی را اضافه کرده‌اند و بعضی نیز تصدیق (اقرار زبانی) را لازم دانسته‌اند.


مساله دیگری که وجود دارد درباره داخل شدن اعتراف به حقانیت رسولان در مفهوم ایمان است که این مساله نیز مورد اختلاف است.
در نظریه افراط‌گونه، ایمان همان تصدیق است. بنابراین،  اقرار زبانی و اصولا معرفت خدا، ربطی به‌تعریف ایمان ندارد.


یکی دیگر از مسائل اختلافی درباره همین مساله ایمان ارتباط درونی اجزای ایمان و مرز کفر است.
بعضی گفته‌اند که  اعتراف به‌حقانیت رسولان خدا،  داخل در مفهوم ایمان است که البته این مساله نیز مورد اختلاف است.


به تبع اختلاف نظر در مفهوم ایمان در مرز کفر هم اختلاف‌هایی به وجود آمده است ؛ مثلا اگر ما ایمان را فقط معرفت بدانیم طبیعتا جهالت مرز کفر است.
یکی دیگر از مسائل اختلافی درباره ایمان، ارتباط درونی اجزای ایمان و مرز کفر است.


البته باید توجه داشت با توجه به فلسفه پیدایش مرجئه کشش اصلی به سمت اثبات ایمان و دور شدن از [[تکفیر]] و کفر است. در این صورت شرایط برای ایمان سهل تر و برای تکفیر دشوارتر است. اشعری می‌گوید: مرجئه جز کسانی را که همه امت بر تکفیر آنها اجماع دارند کافر نمی‌دانند.
پیرو اختلاف نظر در تعریف مفهوم ایمان، در تعریف مرز کفر هم دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد؛ مثلا اگر ما ایمان را فقط صرف معرفت بدانیم، طبعا جهالت مرز کفر خواهد بود.


در کنار این مطلب توجه به این مساله که عضدالدین ریجی می‌نویسد: جمهور فقها و متکلمان احدی از اهل قبله را تکفیر نمی‌کنند جالب و تامل برانگیز است.
البته باید گفت که با توجه به‌فلسفه پیدایش مرجئه، میل اصلی به‌سمت اثبات ایمان و دور شدن از [[تکفیر]] و کفر است. در این‌صورت، شرایط برای ایمان سهل‌تر و برای تکفیر دشوارتر است. اشعری می‌گوید: مرجئه جز کسانی را که همه امت بر تکفیر آنها اجماع دارند، کافر نمی‌دانند.


=مفهوم فسق نزد مرجئه=
در کنار این مطلب، توجه به‌این مسئله که عضدالدین ریجی می‌نویسد: جمهور فقها و متکلمان، هیچ فردی از اهل قبله را تکفیر نمی‌کنند؛ جالب و تامل برانگیز است.
مرجئه با اصرار بر استقلال ایمان از عمل مرتکب کبیره را داخل در حوزه ایمان کرده‌اند. برخلاف [[خوارج]] که اصرار بر کفر مرتکب کبیره دارند.


معتزله نیز حد وسط اختیار کرده و مفهوم [[فسق]] را برای حل این مساله عنوان کرده‌اند، به طوری که او را تنها فاسق می‌خوانند، نه مومن و نه کافر.
==مفهوم فسق نزد مرجئه==
مرجئه با اصرار بر استقلال ایمان از عمل؛ مرتکب کبیره را داخل در حوزه ایمان دانسته‌اند. برخلاف [[خوارج]] که اصرار بر کفر مرتکب کبیره دارند.


مرجئه نیز این تعبیر را درباره مرتکب کبیره به کار می‌برند، اما او را [[مومن]] می‌دانند.
معتزله نیز حد وسط اختیار کرده و مفهوم [[فسق]] را برای حل این مسئله عنوان کرده‌اند، به‌طوری‌که مرتکب کبیره را فقط فاسق می‌خوانند، نه مومن و نه کافر.


البته اطلاق فسق بین فرقه‌های مختلف خوارج شدت و ضعف دارد.
مرجئه نیز این تعبیر را درباره مرتکب کبیره به‌کار می‌برند، اما او را [[مومن]] می‌دانند.


=مساله وعید و نظریه مرجئه=
البته اطلاق فسق بین فرقه‌های مختلف خوارج، دارای مراتبی( شدت و ضعف) است.
مرجئه جدا از آن که اصرار بر آن دارند مرتکب کبیره را از خلود در [[جهنم]] معاف سازند، تمایل دارند درباره ورود موقت او نیز مفری بیابند که البته در این راه با مشکلات عدیده‌ای که مهمترین آنها ظواهر برخی [[آیات]] [[قرآن]] است رو به رو شده‌اند.


در‌این‌باره که آیا اصولا وعید (عذاب) برای فساق در قرآن آمده است یا خیر، دیدگاه‌های مختلفی از ناحیه مرجئه مطرح شده است که بعضا با قدری یا جبری بودن قائل مرتبط است.
==مسئله وعید و نظریه مرجئه==
مرجئه جدا از آنکه اصرار  دارند مرتکب کبیره برای همیشه در [[جهنم]] نمی‌ماند، تمایل دارند درباره ورود موقت او نیز دلیلی پیدا کنند که البته برای اثبات آن، با مشکلات عدیده‌ای که مهم‌ترین آنها ظواهر برخی [[آیات]] [[قرآن]] است، مواجه شده‌اند.


=دو حیث ارجا=
در‌این‌باره که آیا اصولا وعید (عذاب) برای فساق در قرآن آمده است یا خیر، دیدگاه‌های مختلفی از ناحیه مرجئه مطرح شده است که بعضا با عقاید اهل جبر و قَدَر مرتبط است.
در تقسیم کلی می‌توان مرجئه را از دو حیث نگریست:


الف) کسانی که درباره [[حضرت علی]] و [[عثمان]] قضاوتی نکردند و کار آنان را به خدا واگذار کردند.
==دو حیث ارجاء==
در تقسیم‌بندی کلی می‌توان به‌مرجئه  از دو حیث نگریست:


(مرجئه در رابطه با مسائل اجتماعی)
الف) کسانی که درباره [[علی‌بن‌ابی‌طالب|حضرت علی]] و [[عثمان]] قضاوتی نکردند، بلکه کار آنان را به‌خدا واگذار کردند.


ب) گروهی که قائلند ایمان تنها گفتار است و عمل در آن نقشی ندارد.
(مرجئه در باره مسائل اجتماعی)


=(مرجئه در رابطه با مسائل اعتقادی و کلامی)=
ب) گروهی که قائل‌اند ایمان تنها گفتار است و عمل در آن نقشی ندارد.
از حیث دوم مرجئه خود به چند فرقه تقسیم شده‌اند که عبارتند از:


1- قائلین به تاخیر و جدایی عمل از ایمان و این که ایمان قابل نقص و زیادت نیست و استثنا نمی پذیرد، به این گروه مرحبه الفقهاء می‌گویند.
==(مرجئه در باره مسائل اعتقادی و کلامی)==


عده‌ای از اهل [[کلام]] مثل [[اشاعره]] و [[ماتریدیه]] و [[ابو حنیفه]] و بعضی فقها در این جرگه داخل شدند پیدایش این نظریه را بین سالهای 73 تا 83 هجری قمری دانسته‌اند.
از حیث دوم، مرجئه خود به‌چند فرقه تقسیم شده‌اند که عبارت‌اند از:


2- قائلین به این که ایمان مجرد معرفت بوده و معصیت به ایمان ضرری نمی‌رساند.
1- قائلین به‌تاخیر و جدایی عمل از ایمان و اینکه ایمان قابل نقص و زیادت(مراتب تشکیکی) نیست و استثناء نمی‌پذیرد.


جهمیه و غیلانیه و شمریه از این گروهند.
برخی از  [[اشاعره]]، [[ماتریدیه]] و [[ابوحنیفه]] و نیز برخی از فقها در این جرگه داخل شدند.  


به این عده «مرجئه غالی» می‌گویند.
2- قائلین به‌اینکه ایمان مجرد معرفت بوده و معصیت  ضرری به‌آن نمی‌رساند.


3- قائلان به این که ایمان فقط قول زبانی است و حتی معرفت در آن نقشی ندارد.
[[جهمیه]]،[[غیلانیه]] و [[شمریه]] از این گروه‌اند.


این نظریه را به [[کرامیه]] نسبت داده‌اند.
به‌این عده «مرجئه غالی» می‌گویند.


برای مرجئه تقسیمات دیگری هم ذکر کرده‌اند؛ مثل یونسیه، عبیدیه، عنسانیه، بوثوبانیه، توفیه و صالحیه که به اعتبار مشایخ این فرقه‌ها نامگذاری شده‌اند.
3- قائلان به‌اینکه ایمان فقط قول زبانی است و حتی معرفت در آن نقشی ندارد.


درباره حیث اول می‌توان به صورت کلی تر چنین گفت: مرجئه گروهی بودند که در رابطه با امور مشتبه، قضاوتش را به روز قیامت واگذار می‌کنند تا خداوند درباره آن امور تصمیم بگیرد.
این نظریه را به‌[[کرامیه]] نسبت داده‌اند.


این اعتقاد در صور مختلفی ظهور کرد که یک نمونه آن را ما ذکر کردیم.
برای مرجئه تقسیمات دیگری هم ذکر کرده‌اند؛ مثل یونسیه، عبیدیه، عنسانیه، بوثوبانیه، توفیه و صالحیه که به‌اعتبار مشایخ این فرقه‌ها نام‌گذاری شده‌اند.


مکتب اعتقادی مرجئه برای امویان که از ارتکاب گناهان بزرگ در نهان و آشکار پروایی نداشتند، پناهگاه و ماوای خوبی بود.
درباره حیث اول می‌توان به‌صورت کلی‌ چنین گفت: مرجئه گروهی بودند که در باره امور مشتبه، قضاوتش را به‌روز قیامت واگذار می‌کنند تا خداوند درباره آن تصمیم بگیرد.


گفته شد مرجئه کار مرتکبین گناهان کبیره را به خدا واگذار می‌کردند.
این اعتقاد در صورت‌های مختلفی ظهور کرده که یک نمونه آن را ما ذکر کردیم.


آنان را در آتش مخلد نمی‌دانستند و برای این سخن، آیه 107 سوره توبه را دلیل بر ادعای خود می‌آوردند.
مکتب اعتقادی مرجئه برای امویان که از ارتکاب گناهان بزرگ در نهان و آشکار، پروایی نداشتند، دستاویز خوبی بود.


و آخرون مرجون لامرالله، اما یعذبهم و اما یتوب علیهم و الله علیم حکیم.
گفته شده که مرجئه کار مرتکبین گناهان کبیره را به‌خدا واگذار می‌کردند و آنان را در آتش مخلد نمی‌دانستند و برای این سخن، آیه 107 سوره توبه را که می فرماید: "و آخرون مرجون لامرالله، اما یعذبهم و اما یتوب علیهم و الله علیم حکیم". دلیل ادعای خود ذکر  می‌کردند.
یعنی: برخی دیگر از گناه‌کاران آنهایی هستند که کارشان بر مشیت و خواست خدا موقوف است (بستگی دارد) که یا به‌عدل آنان را عذاب کند، و یا به‌لطف و کرم از گناه‌شان چشم بپوشد و خدا دانا و حکیم است.


ترجمه: برخی دیگر از گناهکاران آنهایی هستند که کارشان بر مشیت و خواست خدا موقوف است (بستگی دارد) که یا به عدل آنان را عذاب کند، و یا به لطف و کرم از گناهشان چشم بپوشد و خدا دانا و حکیم است.
نظر کلی آنان در این باب این است که وقتی شخصی با روش مورد قبول مسلمین (اجماع، مراجعه به‌شورای اهل حل و عقد یا نصّ خلیفه پیشین) به‌خلافت برسد، باید امر او را اطاعت کرد و فرمان او را واجب شمرد.


نظر کلی آنان در این باب این است که وقتی شخصی با روشی مورد قبول مسلمین (اجماع، مراجعه به شورای اهل حل و عقد یا نص خلیفه پیشین) به خلافت رسید باید امر او را اطاعت کرد و اطاعت فرمان او را واجب شمرد.
مرجئه عصمت را در تعیین امام شرط نمی‌دانند و اصولا وارد  بحث امامت مفضول و فاضل نمی‌شوند.


مرجئه عصمت را در تعیین امام شرط نمی‌دانند و اصولا وارد در بحث امامت مفضول و فاضل نمی‌شوند.
همانطور که قبلا گفتیم آنها به‌طور مستقیم و یا غیر مستقیم در باره خلفای اموی به‌طرح عقاید خویش می‌پرداختند.


همان طور که قبلا گفتیم اینان مستقیم و یا غیر مستقیم در ارتباط با خلفای اموی به طرح عقاید خویش می‌پرداختند.
عقاید این سلسله، بسیار مقبول حاکمان در نیمه دوم قرن اول هجری و اوایل نیمه قرن دوم هجری بوده است.


این سلسله از عقایدشان، بسیار مقبول دستگاه‌های حکومتگر نیمه دوم قرن اول هجری و اوایل نیمه دوم هجری بوده است.
در زمینه خلافت علی‌بن‌ابی‌طالب (خصیبیه)، ضمن قبول امامت و خلافت آن حضرت و مشروع دانستن آن، قاطعانه معتقدند که وی از خلافت و امامت مسلمین، سهمی بیش از خلیفه چهارم بودن ندارد.


در زمینه خلافت علی بن ابیطالب (ع)، ضمن قبول امامت و خلافت آن حضرت و مشروع دانستن آن، قاطعانه معتقدند آن حضرت از خلافت و امامت مسلمین، سهمی بیش از خلیفه چهارم بودن، ندارد.
در میان مسلمین، رهبران مرجئه تنها ابوثوبان مرجی بنیان‌گذار فرقه [[ثوبانیه]]  معتقد است که غیر قریشی نیز می‌تواند امام باشد و بر این باور است که هر کسی اقامه کتاب و سنت کند، می‌تواند امام باشد.


در میان مسلمین، رهبران مرجئه تنها ابوثوبان مرجی بنیانگذار فرقه ثوبانیه است که اعتقاد دارد غیر قریشی نیز می‌تواند امام باشد و بر آن است که هر کس اقامه کتاب و سنت کند، می‌تواند امام باشد.
اضافه بر این، می‌گوید  که امامت به‌اجماع ثابت می‌شود، اما  فرقه‌های دیگر مرجئه اصل و نسب را در موضوع امامت شرط دانسته و اعتقاد دارند که امام باید قریشی باشد.


او معتقد است که امامت به اجماع اثبات می‌گردد، اما تقریبا همه فرق دیگر مرجئه اصل و نسب را در موضوع امامت شرط دانسته و اعتقاد دارند امام باید قریشی باشد.
اهمیت مرجئه از حیث سیاسی بیشتر با توجه به‌دوره حکومت بنی‌امیه و خصوصا در دوره حکومت معاویه و یزید مشخص می‌شود؛ معاویه که خود فرزند ابوسفیان از بزرگان قریش بود که اسلام نیاورد، مگر زمانی که از جان خود بیمناک شد.


اهمیت مرجئه از حیث سیاسی بیشتر با توجه به دوره حکومت بنی‌امیه و علی الخصوص حکومت معاویه و یزید مشخص می‌شود ؛ معاویه که خود فرزند ابوسفیان از بزرگان قریش بود ؛ فرزند کسی که اسلام نیاورد، مگر زمانی که از جان خود بیمناک شد.
معاویه نسبت به [[صحابه|اصحاب پیامبر (صلی‌الله علیه وآله)]] - که هنوز در زمان [[خلافت]] او زنده بودند - هیچ فضیلتی نداشت تا به‌او اولویتی برای خلافت ببخشد.


معاویه کسی بود که نسبت به [[اصحاب پیامبر (ص)]] - که هنوز در زمان [[خلافت]] او زنده بودند - هیچ فضیلتی نداشت تا به او اولویتی برای خلافت ببخشد.
او کسی بود که هیچ تقیدی به‌شعائر الهی چه در زندگی شخصی و چه در اداره حکومت نداشت.


او کسی بود که هیچ تقیدی به شعائر الهی چه در زندگی شخصی و چه در اداره حکومت نداشت.
از مهم@ترین کارهایی که او با این سابقه نه چندان روشن برای موجه جلوه دادن قدرت خود انجام داد، تبدیل خلافت به‌سلطنت بود.


از مهمترین کارهایی که او با این سابقه نه چندان روشن برای موجه جلوه دادن قدرت خود انجام داد، تبدیل خلافت به سلطنت بود.
سلطنت‌دارای یک خصیصه اصلی است و آن اینکه در سلطنت مردم باید کاملا  مطیع سلطان باشند و کوچک‌ترین اعتراضی به‌شیوه عمل او نداشته باشند و  حتی سلوک سلطان را عین حق بدانند.


سلطنت دارای یک خصیصه اصلی است و آن این که در سلطنت مردم می‌باید کاملا نسبت به سلطان مطیع باشند و کوچکترین اعتراضی به شیوه عمل سلطان ننمایند و سلوک سلطان را عین حق بدانند.
این خواسته با توجه به‌اینکه هنوز بیش از سه دهه از وفات [[محمد‌بن‌عبد‌الله (خاتم‌الانبیا)|پیامبر اسلام]] (صلی‌الله علیه وآله) نگذشته بود و با فرهنگ نبوی تقابل آشکار داشت، به‌راحتی محقق نمی‌شد.


این خواسته با توجه به این که هنوز بیش از سه دهه از وفات [[پیامبر اسلام]] ص نگذشته بود و با فرهنگ نبوی تقابل آشکار داشت، براحتی محقق نمی شد.
معاویه برای تحقق بخشیدن سلطنت، نیازمند پشتوانه‌ای علمی و نظری بود و این پشتوانه در آن عصر فقط از طریق تفکر ارجائی قابل حصول بود.


معاویه برای تحقق بخشیدن سلطنت نیازمند پشتوانه‌ای تئوریک داشت و این پشتوانه از طریق تفکر ارجائ قابل حصول بود.
با توجه به‌چگونگی شکل‌گیری اندیشه مرجئه از حیث تاریخی دست پنهان [[امویان]] را در آن می‌بینیم.


با توجه به چگونگی شکل گیری اندیشه مرجئه از حیث تاریخی دست پنهان [[امویان]] را در آن می‌بینیم.
اندیشه مرجئه در ابتدا به‌این شکل به‌وجود آمد که گویی گروهی از [[مسلمانان]] مایل نبودند که خدشه‌ای بر جامه تقوی و اعتقاد آنان وارد شود.


اندیشه مرجئه در ابتدا به این شکل به وجود آمد که گویی گروهی از [[مسلمانان]] نمی خواهند خدشه‌ای بر جامه تقوی و اعتقاد آنان وارد شود.
این عده درباره قتل عثمان گفت و گو کرده برخی از یاران او می‌گفتند که عثمان مظلومانه کشته شده است و ما آن را تصدیق می‌کنیم.


این عده درباره قتل عثمان گفتند برخی یاران عثمان می‌گویند او مظلوم کشته شده است.
عده‌ای می‌گفتند که علی و یاران او برحق‌ند و ما همگی آن را باور داریم، اما  نه آنان را محکوم می‌کنیم و نه حمایت، ولی کار همگی آنها را به‌خداوند وا می‌گذاریم تا خود در باره آنها داوری کند. پیش‌زمینه این سخن این است که سبب قتل عثمان؛ علی (علیه‎السلام) و یاران او هستند. یعنی امری را که توسط معاویه و یارانش انجام شده بود،به‌علی (علیه‎السلام) نسبت دادند اما حضرت و یارانش هیچگاه آن را نپذیرفتند، با این‌حال این مسئله از پیش برای مرجئه پذیرفته شده بود.


ما تصدیق می‌کنیم.
آنها پس از پذیرفتن این مطلب می‌گویند ما نمی‌دانیم علی (علیه‎السلام) که عثمان را کشت بر حق بوده است، یا عثمان که مظلوم کشته شد؟.


عده‌ای می‌گویند علی و یاران او برحقند و ما همگی آنها را بر حق می‌دانیم.
تقویت اندیشه مرجئه در زمان خلافت معاویه و یزید سبب شد که مخالفت علنی خلیفه با شرایع اسلام به این شکل توجیه شود که اولا مرتکب کبائر از دایره اسلام خارج نیست و بنابراین، خلیفه زمان که مرتکب کبائر شده، هنوز مومن است و از این جهت منعی در ادامه خلافت او نیست.


ما نه آنان را محکوم می‌کنیم و نه حمایت.
در ثانی در امور سیاسی، خلیفه خود می‌داند چه کند و ما از درستی و نادرستی اعمال او مطلع نیستیم و قضاوت اعمال او را به‌خداوند و روز جزا موکول می‌کنیم.


اما همگی آنها را به خداوند وا می‌گذاریم تا خود در مورد آنها داوری کند.
خلیفه اموی به‌صرف اینکه مرتکب اعمالی شده باشد که مسلمین آن را گناه می‌دانند، از عضویت در امت اسلامی محروم نمی‌شود.


پیش زمینه این سخن این است که سبب قتل عثمان ؛ علی (ع) و یاران او هستند.
بنابراین، قیام علیه امویان مشروع نبود و مرجئه مقدم بر هر چیز،از امویان بر مبنای احکام دین پشتیبانی می‌کردند.


یعنی امری را که توسط معاویه و یارانش به علی (ع) نسبت دادند و حضرت علی (ع) و یارانش هیچ گاه آن را نپذیرفتند، از پیش برای مرجئه پذیرفته شده است.
نتیجه چنین اندیشه‌‌هایی این بود که نخبگان جامعه به‌زهد و انزوای سیاسی روی آورند و از اعتراضات سیاسی پرهیز کنند تا به‌طور کامل، زمینه سلطنت بنی‌امیه فراهم شود.


آنها پس از پذیرفتن این مطلب می‌گویند ما نمی دانیم علی (ع) که عثمان را کشت بر حق بوده است و یا اینکه عثمان مظلوم کشته شده است.
البته بعد از پای گرفتن حکومت بنی‌امیه، بین مرجئه و حکومت، اختلافات و حتی نزاع‌هایی به‌وجود آمد که پرداختن به‌آن، از حوصله این مقاله خارج است.


تقویت اندیشه مرجئه در زمان خلافت معاویه و یزید سبب شد که مخالفت علنی اعمال خلیفه با شرایع اسلام به این شکل توجیه شود که اولا مرتکب کبائر از دایره اسلام خارج نیست و بنابراین خلیفه زمان که مرتکب کبائر شده، هنوز مومن است و از این جهت منعی در ادامه خلافت او نیست.
==منابع==
1- مرتضی مطهری، حماسه حسینی


در ثانی در امور سیاسی، خلیفه خود می‌داند چه کند و ما از درستی و نادرستی اعمال او مطلع نیستیم و قضاوت در مورد اعمال او به خداوند در روز جزا مربوط می‌شود.
2- سید جعفر شهیدی، قیام امام حسین (علیه‎السلام)، دفتر نشر فرهنگ اسلامی


خلیفه اموی به صرف این که مرتکب اعمالی شده باشد که مسلمین آن را گناه می‌دانند، از عضویت در امت اسلامی محروم نمی‌شود.
3- جعفری، محمد تقی، امام حسین شهید فرهنگ پیشرو انسانیت


بنابراین، قیام علیه امویان مشروع نبود و مرجئه مقدم بر هر چیز، گروهی بودند که از امویان بر مبنای احکام دین پشتیبانی می‌کردند.
4- عطاء الله مهاجرانی، انقلاب عاشورا


نتیجه چنین اندیشه‌ای این بود که نخبگان جامعه به زهد و انزوای سیاسی روی آورند و از اعتراضات سیاسی پرهیز کنند و زمینه سلطنت بنی‌امیه فراهم تر شود.
==منبع مقاله==
[https://article.tebyan.net/37513 سایت تبیان]


البته بعدها در حکومت بنی‌امیه بین مرجئه و حکومت اختلافات و حتی نزاع‌هایی به وجود آمد که علت آن از حوصله این مقاله خارج است.
== پانویس ==
{{پانویس}}


=منابع=
{{فرق و مذاهب}}
 
1- مطهری، حماسه حسینی
 
2- شهیدی، قیام امام حسین (ع)، دفتر نشر فرهنگ اسلامی
 
3- جعفری، محمد تقی، امام حسین شهید فرهنگ پیشرو انسانیت
 
4- مهاجرانی، انقلاب عاشورا
 
=منبع مقاله=
[https://article.tebyan.net/37513 سایت تبیان]


[[رده: فرق و مذاهب]]
[[رده:فرق و مذاهب]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۰ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۵:۰۷

مرجئه
نام رایجمرجئه
قرن شکل گیریق 1
عقیده1.معتقد بودند که ایمان بر گفتار زبانی و گفتار زبانی بر عمل مقدم است و کسی که عملی نداشته باشد، اما ایمان داشته باشد رستگار خواهد بود.2 . اگر کسی ایمان داشته باشد و گناه کند، ضرری نخواهد کرد و رستگار است، چنانچه اگر کافر عملی خوب به‌جا آورد، ولی چون کافر است بهره‌ای از آن نخواهد برد.


مُرجِئه نام فرقه‌ای است که در پایان نیمه اول قرن اول و بین سال‎های 73 تا 83 هجری قمری پدید آمد.

مرجئه در لغت

لغت مرجئه از مرجی به‌معنای تاخیر انداختن می‌آید. این فرقه خود را مرجئه نامیدند، زیرا معتقدبودند که مرتکب گناه کبیره، مستحق آتش)( عذاب ابدی) نیست، بلکه باید کار او را به‌خدا واگذار کرد.

مرجئه در اصطلاح

مرجئه پس از خوارج به‌وجود آمدند و پرسش اصلی و اولیه‌شان این بود که آیا مرتکب گناه کبیره در آتش ابدی خواهد ماند یا نه؟ به‌دنبال این پرسش، سخن از تعریفایمان به‌میان آمد.

عقاید مرجئه

آنان معتقد بودند ایمان بر گفتار زبانی و گفتار زبانی بر عمل مقدم است و کسی که عملی نداشته اما ایمان داشته باشد، رستگار خواهد بود. بنابراین، اگر کسی ایمان داشته باشد و گناه کند، ضرر نخواهد کرد و رستگار است. چنانچه اگر کافر کار نیکی به‌جا آورد، ولی چون ایمان ندارد،پس بهره‌ای از عمل خود نخواهد برد. نقطه اشتراک تمامی طرفداران مرجئه، جدا کردن حوزه ایمان از عمل است. اما درباره ماهیت ایمان، اختلاف‌هایی بین آنان وجود دارد.

دیدگاه‌های مختلف مرجئه درباره ایمان

بعضی ایمان را معرفت دانسته‌اند و عده‌ای دیگر علاوه بر معرفت، خضوع قلبی را اضافه کرده‌اند و بعضی نیز تصدیق (اقرار زبانی) را لازم دانسته‌اند.

در نظریه افراط‌گونه، ایمان همان تصدیق است. بنابراین، اقرار زبانی و اصولا معرفت خدا، ربطی به‌تعریف ایمان ندارد.

بعضی گفته‌اند که اعتراف به‌حقانیت رسولان خدا، داخل در مفهوم ایمان است که البته این مساله نیز مورد اختلاف است.

یکی دیگر از مسائل اختلافی درباره ایمان، ارتباط درونی اجزای ایمان و مرز کفر است.

پیرو اختلاف نظر در تعریف مفهوم ایمان، در تعریف مرز کفر هم دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد؛ مثلا اگر ما ایمان را فقط صرف معرفت بدانیم، طبعا جهالت مرز کفر خواهد بود.

البته باید گفت که با توجه به‌فلسفه پیدایش مرجئه، میل اصلی به‌سمت اثبات ایمان و دور شدن از تکفیر و کفر است. در این‌صورت، شرایط برای ایمان سهل‌تر و برای تکفیر دشوارتر است. اشعری می‌گوید: مرجئه جز کسانی را که همه امت بر تکفیر آنها اجماع دارند، کافر نمی‌دانند.

در کنار این مطلب، توجه به‌این مسئله که عضدالدین ریجی می‌نویسد: جمهور فقها و متکلمان، هیچ فردی از اهل قبله را تکفیر نمی‌کنند؛ جالب و تامل برانگیز است.

مفهوم فسق نزد مرجئه

مرجئه با اصرار بر استقلال ایمان از عمل؛ مرتکب کبیره را داخل در حوزه ایمان دانسته‌اند. برخلاف خوارج که اصرار بر کفر مرتکب کبیره دارند.

معتزله نیز حد وسط اختیار کرده و مفهوم فسق را برای حل این مسئله عنوان کرده‌اند، به‌طوری‌که مرتکب کبیره را فقط فاسق می‌خوانند، نه مومن و نه کافر.

مرجئه نیز این تعبیر را درباره مرتکب کبیره به‌کار می‌برند، اما او را مومن می‌دانند.

البته اطلاق فسق بین فرقه‌های مختلف خوارج، دارای مراتبی( شدت و ضعف) است.

مسئله وعید و نظریه مرجئه

مرجئه جدا از آنکه اصرار دارند مرتکب کبیره برای همیشه در جهنم نمی‌ماند، تمایل دارند درباره ورود موقت او نیز دلیلی پیدا کنند که البته برای اثبات آن، با مشکلات عدیده‌ای که مهم‌ترین آنها ظواهر برخی آیات قرآن است، مواجه شده‌اند.

در‌این‌باره که آیا اصولا وعید (عذاب) برای فساق در قرآن آمده است یا خیر، دیدگاه‌های مختلفی از ناحیه مرجئه مطرح شده است که بعضا با عقاید اهل جبر و قَدَر مرتبط است.

دو حیث ارجاء

در تقسیم‌بندی کلی می‌توان به‌مرجئه از دو حیث نگریست:

الف) کسانی که درباره حضرت علی و عثمان قضاوتی نکردند، بلکه کار آنان را به‌خدا واگذار کردند.

(مرجئه در باره مسائل اجتماعی)

ب) گروهی که قائل‌اند ایمان تنها گفتار است و عمل در آن نقشی ندارد.

(مرجئه در باره مسائل اعتقادی و کلامی)

از حیث دوم، مرجئه خود به‌چند فرقه تقسیم شده‌اند که عبارت‌اند از:

1- قائلین به‌تاخیر و جدایی عمل از ایمان و اینکه ایمان قابل نقص و زیادت(مراتب تشکیکی) نیست و استثناء نمی‌پذیرد.

برخی از اشاعره، ماتریدیه و ابوحنیفه و نیز برخی از فقها در این جرگه داخل شدند.

2- قائلین به‌اینکه ایمان مجرد معرفت بوده و معصیت ضرری به‌آن نمی‌رساند.

جهمیه،غیلانیه و شمریه از این گروه‌اند.

به‌این عده «مرجئه غالی» می‌گویند.

3- قائلان به‌اینکه ایمان فقط قول زبانی است و حتی معرفت در آن نقشی ندارد.

این نظریه را به‌کرامیه نسبت داده‌اند.

برای مرجئه تقسیمات دیگری هم ذکر کرده‌اند؛ مثل یونسیه، عبیدیه، عنسانیه، بوثوبانیه، توفیه و صالحیه که به‌اعتبار مشایخ این فرقه‌ها نام‌گذاری شده‌اند.

درباره حیث اول می‌توان به‌صورت کلی‌ چنین گفت: مرجئه گروهی بودند که در باره امور مشتبه، قضاوتش را به‌روز قیامت واگذار می‌کنند تا خداوند درباره آن تصمیم بگیرد.

این اعتقاد در صورت‌های مختلفی ظهور کرده که یک نمونه آن را ما ذکر کردیم.

مکتب اعتقادی مرجئه برای امویان که از ارتکاب گناهان بزرگ در نهان و آشکار، پروایی نداشتند، دستاویز خوبی بود.

گفته شده که مرجئه کار مرتکبین گناهان کبیره را به‌خدا واگذار می‌کردند و آنان را در آتش مخلد نمی‌دانستند و برای این سخن، آیه 107 سوره توبه را که می فرماید: "و آخرون مرجون لامرالله، اما یعذبهم و اما یتوب علیهم و الله علیم حکیم". دلیل ادعای خود ذکر می‌کردند. یعنی: برخی دیگر از گناه‌کاران آنهایی هستند که کارشان بر مشیت و خواست خدا موقوف است (بستگی دارد) که یا به‌عدل آنان را عذاب کند، و یا به‌لطف و کرم از گناه‌شان چشم بپوشد و خدا دانا و حکیم است.

نظر کلی آنان در این باب این است که وقتی شخصی با روش مورد قبول مسلمین (اجماع، مراجعه به‌شورای اهل حل و عقد یا نصّ خلیفه پیشین) به‌خلافت برسد، باید امر او را اطاعت کرد و فرمان او را واجب شمرد.

مرجئه عصمت را در تعیین امام شرط نمی‌دانند و اصولا وارد بحث امامت مفضول و فاضل نمی‌شوند.

همانطور که قبلا گفتیم آنها به‌طور مستقیم و یا غیر مستقیم در باره خلفای اموی به‌طرح عقاید خویش می‌پرداختند.

عقاید این سلسله، بسیار مقبول حاکمان در نیمه دوم قرن اول هجری و اوایل نیمه قرن دوم هجری بوده است.

در زمینه خلافت علی‌بن‌ابی‌طالب (خصیبیه)، ضمن قبول امامت و خلافت آن حضرت و مشروع دانستن آن، قاطعانه معتقدند که وی از خلافت و امامت مسلمین، سهمی بیش از خلیفه چهارم بودن ندارد.

در میان مسلمین، رهبران مرجئه تنها ابوثوبان مرجی بنیان‌گذار فرقه ثوبانیه معتقد است که غیر قریشی نیز می‌تواند امام باشد و بر این باور است که هر کسی اقامه کتاب و سنت کند، می‌تواند امام باشد.

اضافه بر این، می‌گوید که امامت به‌اجماع ثابت می‌شود، اما فرقه‌های دیگر مرجئه اصل و نسب را در موضوع امامت شرط دانسته و اعتقاد دارند که امام باید قریشی باشد.

اهمیت مرجئه از حیث سیاسی بیشتر با توجه به‌دوره حکومت بنی‌امیه و خصوصا در دوره حکومت معاویه و یزید مشخص می‌شود؛ معاویه که خود فرزند ابوسفیان از بزرگان قریش بود که اسلام نیاورد، مگر زمانی که از جان خود بیمناک شد.

معاویه نسبت به اصحاب پیامبر (صلی‌الله علیه وآله) - که هنوز در زمان خلافت او زنده بودند - هیچ فضیلتی نداشت تا به‌او اولویتی برای خلافت ببخشد.

او کسی بود که هیچ تقیدی به‌شعائر الهی چه در زندگی شخصی و چه در اداره حکومت نداشت.

از مهم@ترین کارهایی که او با این سابقه نه چندان روشن برای موجه جلوه دادن قدرت خود انجام داد، تبدیل خلافت به‌سلطنت بود.

سلطنت‌دارای یک خصیصه اصلی است و آن اینکه در سلطنت مردم باید کاملا مطیع سلطان باشند و کوچک‌ترین اعتراضی به‌شیوه عمل او نداشته باشند و حتی سلوک سلطان را عین حق بدانند.

این خواسته با توجه به‌اینکه هنوز بیش از سه دهه از وفات پیامبر اسلام (صلی‌الله علیه وآله) نگذشته بود و با فرهنگ نبوی تقابل آشکار داشت، به‌راحتی محقق نمی‌شد.

معاویه برای تحقق بخشیدن سلطنت، نیازمند پشتوانه‌ای علمی و نظری بود و این پشتوانه در آن عصر فقط از طریق تفکر ارجائی قابل حصول بود.

با توجه به‌چگونگی شکل‌گیری اندیشه مرجئه از حیث تاریخی دست پنهان امویان را در آن می‌بینیم.

اندیشه مرجئه در ابتدا به‌این شکل به‌وجود آمد که گویی گروهی از مسلمانان مایل نبودند که خدشه‌ای بر جامه تقوی و اعتقاد آنان وارد شود.

این عده درباره قتل عثمان گفت و گو کرده برخی از یاران او می‌گفتند که عثمان مظلومانه کشته شده است و ما آن را تصدیق می‌کنیم.

عده‌ای می‌گفتند که علی و یاران او برحق‌ند و ما همگی آن را باور داریم، اما نه آنان را محکوم می‌کنیم و نه حمایت، ولی کار همگی آنها را به‌خداوند وا می‌گذاریم تا خود در باره آنها داوری کند. پیش‌زمینه این سخن این است که سبب قتل عثمان؛ علی (علیه‎السلام) و یاران او هستند. یعنی امری را که توسط معاویه و یارانش انجام شده بود،به‌علی (علیه‎السلام) نسبت دادند اما حضرت و یارانش هیچگاه آن را نپذیرفتند، با این‌حال این مسئله از پیش برای مرجئه پذیرفته شده بود.

آنها پس از پذیرفتن این مطلب می‌گویند ما نمی‌دانیم علی (علیه‎السلام) که عثمان را کشت بر حق بوده است، یا عثمان که مظلوم کشته شد؟.

تقویت اندیشه مرجئه در زمان خلافت معاویه و یزید سبب شد که مخالفت علنی خلیفه با شرایع اسلام به این شکل توجیه شود که اولا مرتکب کبائر از دایره اسلام خارج نیست و بنابراین، خلیفه زمان که مرتکب کبائر شده، هنوز مومن است و از این جهت منعی در ادامه خلافت او نیست.

در ثانی در امور سیاسی، خلیفه خود می‌داند چه کند و ما از درستی و نادرستی اعمال او مطلع نیستیم و قضاوت اعمال او را به‌خداوند و روز جزا موکول می‌کنیم.

خلیفه اموی به‌صرف اینکه مرتکب اعمالی شده باشد که مسلمین آن را گناه می‌دانند، از عضویت در امت اسلامی محروم نمی‌شود.

بنابراین، قیام علیه امویان مشروع نبود و مرجئه مقدم بر هر چیز،از امویان بر مبنای احکام دین پشتیبانی می‌کردند.

نتیجه چنین اندیشه‌‌هایی این بود که نخبگان جامعه به‌زهد و انزوای سیاسی روی آورند و از اعتراضات سیاسی پرهیز کنند تا به‌طور کامل، زمینه سلطنت بنی‌امیه فراهم شود.

البته بعد از پای گرفتن حکومت بنی‌امیه، بین مرجئه و حکومت، اختلافات و حتی نزاع‌هایی به‌وجود آمد که پرداختن به‌آن، از حوصله این مقاله خارج است.

منابع

1- مرتضی مطهری، حماسه حسینی

2- سید جعفر شهیدی، قیام امام حسین (علیه‎السلام)، دفتر نشر فرهنگ اسلامی

3- جعفری، محمد تقی، امام حسین شهید فرهنگ پیشرو انسانیت

4- عطاء الله مهاجرانی، انقلاب عاشورا

منبع مقاله

سایت تبیان

پانویس