بهره: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
== تاریخچه == | == تاریخچه == | ||
اسماعیل فرزند بزرگ [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق ( | اسماعیل فرزند بزرگ [[جعفر بن محمد (صادق)|امام صادق (علیه‌السّلام)]] در زمان حیات پدر از دنیا رفته و به فرمان حضرت تجهیز و به خاک سپرده شد. قبر اسماعیل هم اکنون در قبرستان بقیع در [[مدینه]] منوّره قرار دارد<ref>شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، سال 1413 هجری قمری، چاپ اول، ج 2، ص 209</ref><ref>طبرسی فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، قم، مؤسسه آل البیت (علیه‌السلام)، سال 1417 قمری، چاپ اول، ج 1، ص 546</ref>. پس از فوت اسماعیل، امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) فرزند خود «موسی» را به عنوان امام بعد از خود به مردم معرفی کردند. با این‌حال، گروهی از یاران امام صادق (علیه‌السّلام) با این انتصاب مخالفت نموده و بر امامت اسماعیل پای فشردند. گروهی از آنان حتی منکر مرگ اسماعیل شدند و مرگ او را تقیـه‌ای بـرای مصـونیـت از سـوء قصـد دشمنان دانستنـد. ایـن انشعـابیـون سپـس محمـد پسـر اسـمـاعیل را امام بعدی دانستند و با عدم قبول امامت موسی کاظم (علیه‌السّلام) رسماً از سایر [[شیعیان]] جدا شدند<ref>شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 210؛</ref><ref>طباطبایی سیدمحمد حسین، شیعه در اسلام، قم، نشر جامعه مدرسین، چاپ سیزدهم ص 67 – 68</ref><ref>حلبی علی اصغر، تاریخ علم کلام در ایران و جهان، تهران، نشر اساطیر، سال 1376 خورشیدی، چاپ دوم، ص 139</ref>. پس از مرگ محمد اسماعیلیه بهطور پراکنده تبلیغاتی را انجام می‌دادند تا سرانجام با روی کار آمـدن حـکومت فاطمیان مصر، این فرقه بسیار قدرت‌مند شده و مبلّغانی را به سراسر مملکت اسلامی آن زمـان، اعـزام نمود<ref>تاریخ علم کلام در ایران و جهان، ص 140</ref><ref>طباطبایی سید محمد‌حسین، شیعه در اسلام، قم، نشر جامعه مدرسین، چاپ سیزدهم ص 68</ref>. پس از مرگ المستنصر، هـشـتـمـیـن خلیفه فاطمی و امام اسماعیلی‌ها، اختلافی بین اسماعیلیان بروز نمود. وی دارای دو پسر بود که نام یکی نزار و نام دیگری مستعلی بود. گروهی از اسماعیلیان، نزار پسر بزرگ وی را رهبر اسماعیلیان دانستند و گروه دیگر، مستعلی فرزند کوچک وی را<ref>تاریخ علم کلام در ایران و جهان، ص 141</ref><ref>سبحانی جعفر، بحوث فی الملل و النحل، قم، نشر موسسة النشر الاسلامی، موسسه امام صادق، ج 8، ص 155</ref>، نزار جوانی برومند بود و به ولایت‌عهدی مستنصر برگزیده شد، در طرف دیگر، مستعلی با حمایت بدرالجمالی امیر‌الجیوش، به خلافت رسید. | ||
نزار به اسکندریه گریخت و بعد از دستگیری به قتل رسید. پس از آن «اسماعیلیه» ایران به حمایت از نزار، فرقه‌ای به نام «[[نزاریه]]» تشکیل دادند که [[حسن صباح]] و جانشینان او و «[[آغاخانیه]]» از این طایفهاند و پیروان مستعلی به «مستعلیون» معروف شدند که بــاقـی مـانـده آنـان که در [[یمن]] و هند هستند، امـروزه بـه «بهره» موسوم‌اند<ref>مشکور محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، سال 1372 خورشیدی، چاپ اول، ص 108 | نزار به اسکندریه گریخت و بعد از دستگیری به قتل رسید. پس از آن «اسماعیلیه» ایران به حمایت از نزار، فرقه‌ای به نام «[[نزاریه]]» تشکیل دادند که [[حسن صباح]] و جانشینان او و «[[آغاخانیه]]» از این طایفهاند و پیروان مستعلی به «مستعلیون» معروف شدند که بــاقـی مـانـده آنـان که در [[یمن]] و هند هستند، امـروزه بـه «بهره» موسوم‌اند<ref>مشکور محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، سال 1372 خورشیدی، چاپ اول، ص 108 | ||
</ref><ref>سبحانی جعفر، بحوث فی الملل و النحل، قم، نشر موسسه امام صادق، ج 8، ص 28</ref><ref>قاضی نعمان، تأویل الدعائم، قاهره، نشر دار المعارف، چاپ اول، ج 2، ص 10</ref>. نقل شده است که اولین پیشوا و امام بهره، عاده عبداللّه یمنی بود و به نشر دعوت خود در هند پرداخت. پس از وی شخصی به نام محمد علی در سال 532 هجری قمری وارد هند شد وی تا سال 1297 میلادی تحت حمایت مهاراجگان هندوی گجرات بود. در آن سال حاکمان گجرات به اطاعت پادشاهان دهلی در آمدند و مردم «بهره» مورد جفای سلاطین مسلمان سنی گجرات قرار گرفتند. | </ref><ref>سبحانی جعفر، بحوث فی الملل و النحل، قم، نشر موسسه امام صادق، ج 8، ص 28</ref><ref>قاضی نعمان، تأویل الدعائم، قاهره، نشر دار المعارف، چاپ اول، ج 2، ص 10</ref>. نقل شده است که اولین پیشوا و امام بهره، عاده عبداللّه یمنی بود و به نشر دعوت خود در هند پرداخت. پس از وی شخصی به نام محمد علی در سال 532 هجری قمری وارد هند شد وی تا سال 1297 میلادی تحت حمایت مهاراجگان هندوی گجرات بود. در آن سال حاکمان گجرات به اطاعت پادشاهان دهلی در آمدند و مردم «بهره» مورد جفای سلاطین مسلمان سنی گجرات قرار گرفتند. | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
1. خدا واحد است. | 1. خدا واحد است. | ||
2. [[قرآن]]، کتاب دینی شیعیان بهره است و کلیه این فرقه‌ها باید در فراگیری مفاهیم آن بکوشند؛ هرچند تنها داعیان و معدودی از بزرگان مذهبی به باطن قرآن آگاهی دارند. | 2. [[قرآن]]، کتاب دینی شیعیان بهره است و کلیه این فرقه‌ها باید در فراگیری مفاهیم آن بکوشند؛ هرچند تنها داعیان و معدودی از بزرگان مذهبی به باطن قرآن آگاهی دارند. | ||
3. [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|حضرت محمد(ص)]] پیامبر خدا و [[علی بن ابی‌طالب|حضرت علی ( | 3. [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|حضرت محمد(ص)]] پیامبر خدا و [[علی بن ابی‌طالب|حضرت علی (علیه‌السّلام)]] وصی و شریک او است و همواره جانشین پیامبر اکرم(ص) به شمار می‌رود. | ||
4. امـامـان، مـکمل پیامبران هستند؛ با این تفاوت که پیامبران مبلّغان شرایع ظاهری و امامان مبلّغان شرایع باطنی اسلام‌‌اند. | 4. امـامـان، مـکمل پیامبران هستند؛ با این تفاوت که پیامبران مبلّغان شرایع ظاهری و امامان مبلّغان شرایع باطنی اسلام‌‌اند. | ||
5. نسل شیعیان فعلی از حضرت علی ( | 5. نسل شیعیان فعلی از حضرت علی (علیه‌السّلام) نشأت می‌گیرد که بعد از پیامبر خدا(ص) دارای بالاترین درجه تقدیس و احترام است. | ||
6. پس از حضرت علی ( | 6. پس از حضرت علی (علیه‌السّلام) که مقامی بالاتر از امام دارد و «اساس» خوانده می‌شود، سایر امامان بـهـره داوودی عـبارت‌اند از: [[حسن بن علی (مجتبی)|امام حسن]]، [[حسین بن علی (سید الشهدا)|امام حـسـیــن]]، [[علی بن الحسین (زین العابدین)|امـام زیـن‌الـعـابـدیـن]]، [[محمد بن علی (باقر العلوم)|امـام محمدباقر]]، [[جعفر بن محمد (صادق)|امام جعفرصادق]]، اسماعیل، محمـد بـن اسمـاعیـل، عبـداللـه، احمد، حسین (مستـور)، مهـدی عبیـداللـه، القـائـم بـامر الله، المنصور بالله، المعز لدین الله، العزیز بالله، الحاکم بامر الله، الظاهر لاعزاز دین الله، المستنصر بالله، المستعلـی بـالله، الآمر باحکام الله و ابوالقاسم الطیب. | ||
بهـره‌هـا سلسلـه خلفـای فـاطمـی را تـا الآمر باحکام الله به عنوان امام قبول دارند، ولی چهار خلیفه بعد از او، الحافظ لدین الله، الضافر بامر الله، الفائز بالله و العاضد لدین الله را امام نمی‌دانند. امام بیست و یکم آنها طیب، بنا به عقیده بُهره‌ها از نظر غایب شده است. | بهـره‌هـا سلسلـه خلفـای فـاطمـی را تـا الآمر باحکام الله به عنوان امام قبول دارند، ولی چهار خلیفه بعد از او، الحافظ لدین الله، الضافر بامر الله، الفائز بالله و العاضد لدین الله را امام نمی‌دانند. امام بیست و یکم آنها طیب، بنا به عقیده بُهره‌ها از نظر غایب شده است. | ||
7. مقام اسماعیل از سایر امامان بالاتر است؛ چون هر امام هفتمی مقام والاتری نسبت به شش امام قبلی دارد. | 7. مقام اسماعیل از سایر امامان بالاتر است؛ چون هر امام هفتمی مقام والاتری نسبت به شش امام قبلی دارد. | ||
8. از تمام پیامبران گناه صادر شده است؛ چون آنان مراتبی که مستحق آن نبوده‌اند از خداوند متعال درخواست کرده‌اند، ولی حضرت علی ( | 8. از تمام پیامبران گناه صادر شده است؛ چون آنان مراتبی که مستحق آن نبوده‌اند از خداوند متعال درخواست کرده‌اند، ولی حضرت علی (علیه‌السّلام) و امامان نسل او، هیچگاه گناه نکرده‌اند؛ چون هیچ وقت از خداوند آنچه را که لایق آن نبوده‌اند، نخواسته‌اند. | ||
9. [[ابلیس]] مرده است، ولی هر کسی با امام زمان خود مخالفت کند، ابلیس است. | 9. [[ابلیس]] مرده است، ولی هر کسی با امام زمان خود مخالفت کند، ابلیس است. | ||
10. اگر امامی مرتکب فواحش یا محرمات شود، باز در مقام امامت باقی خواهد ماند. | 10. اگر امامی مرتکب فواحش یا محرمات شود، باز در مقام امامت باقی خواهد ماند. | ||
نسخهٔ کنونی تا ۷ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۷:۰۸
| ُبهره | |
|---|---|
 | |
| نام | ّبهره |
| مبدأ شکل گیری | یمن و غرب هندوستان |
| عقیده | شیعیان اسماعیلیه با عقاید خاص واقفیه |
بُهره طایفهای از «اسماعیلیه مستعلیه» هستند که در یمن و غرب هندوستان زندگی می‌کنند و پیروان آن مذهب، بیشتر هندی هستند.
معنای لغوی بُهره
کلمه «بُهره» در زبان گجراتی به معنای بازرگان است[۱]. اسماعیلیان گجرات به این دلیل بهره نام دارند که در اصل تجارت پیشه بوده‌اند[۲]. بعضی گفتهاند بهره یا بوهرا اسماعیلیانی هستند که از بلاد عرب و مصر و یمن به هندوستان مهاجرت کردند و در سال 460 هجری در آن کشور ساکن شدند[۳].
مکان کنونی بُهره‌ها
هم اکنون این فرقه اجتماعی در گجرات، بمبئی و هند مرکزی و نیز پاکستان ساکن‌اند و در فعالیت‌های اجتماعی، سیاسی و فرهنگی حضور دارند[۴].
تاریخچه
اسماعیل فرزند بزرگ امام صادق (علیه‌السّلام) در زمان حیات پدر از دنیا رفته و به فرمان حضرت تجهیز و به خاک سپرده شد. قبر اسماعیل هم اکنون در قبرستان بقیع در مدینه منوّره قرار دارد[۵][۶]. پس از فوت اسماعیل، امام جعفر صادق (علیه‌السّلام) فرزند خود «موسی» را به عنوان امام بعد از خود به مردم معرفی کردند. با این‌حال، گروهی از یاران امام صادق (علیه‌السّلام) با این انتصاب مخالفت نموده و بر امامت اسماعیل پای فشردند. گروهی از آنان حتی منکر مرگ اسماعیل شدند و مرگ او را تقیـه‌ای بـرای مصـونیـت از سـوء قصـد دشمنان دانستنـد. ایـن انشعـابیـون سپـس محمـد پسـر اسـمـاعیل را امام بعدی دانستند و با عدم قبول امامت موسی کاظم (علیه‌السّلام) رسماً از سایر شیعیان جدا شدند[۷][۸][۹]. پس از مرگ محمد اسماعیلیه بهطور پراکنده تبلیغاتی را انجام می‌دادند تا سرانجام با روی کار آمـدن حـکومت فاطمیان مصر، این فرقه بسیار قدرت‌مند شده و مبلّغانی را به سراسر مملکت اسلامی آن زمـان، اعـزام نمود[۱۰][۱۱]. پس از مرگ المستنصر، هـشـتـمـیـن خلیفه فاطمی و امام اسماعیلی‌ها، اختلافی بین اسماعیلیان بروز نمود. وی دارای دو پسر بود که نام یکی نزار و نام دیگری مستعلی بود. گروهی از اسماعیلیان، نزار پسر بزرگ وی را رهبر اسماعیلیان دانستند و گروه دیگر، مستعلی فرزند کوچک وی را[۱۲][۱۳]، نزار جوانی برومند بود و به ولایت‌عهدی مستنصر برگزیده شد، در طرف دیگر، مستعلی با حمایت بدرالجمالی امیر‌الجیوش، به خلافت رسید. نزار به اسکندریه گریخت و بعد از دستگیری به قتل رسید. پس از آن «اسماعیلیه» ایران به حمایت از نزار، فرقه‌ای به نام «نزاریه» تشکیل دادند که حسن صباح و جانشینان او و «آغاخانیه» از این طایفهاند و پیروان مستعلی به «مستعلیون» معروف شدند که بــاقـی مـانـده آنـان که در یمن و هند هستند، امـروزه بـه «بهره» موسوم‌اند[۱۴][۱۵][۱۶]. نقل شده است که اولین پیشوا و امام بهره، عاده عبداللّه یمنی بود و به نشر دعوت خود در هند پرداخت. پس از وی شخصی به نام محمد علی در سال 532 هجری قمری وارد هند شد وی تا سال 1297 میلادی تحت حمایت مهاراجگان هندوی گجرات بود. در آن سال حاکمان گجرات به اطاعت پادشاهان دهلی در آمدند و مردم «بهره» مورد جفای سلاطین مسلمان سنی گجرات قرار گرفتند. اما پیشوای این فرقه در یمن میزیست و بهره، عشریه و زکات خود را به او میپرداختند تا این که یوسف بن سلیمان از یمن به هند مهاجرت کرد و در (سدهپور) جای گرفت. پس از درگذشت پیشوای ایشان، داوود‌بن‌عجب شاه پیشوا شد. مردم «بهره» گجرات داوود‌بن‌قطب را به پیشوایی برگزیدند، ولی «بهره» یمن با او بیعت نکردند و مردی به نام سلیمان را به امامت برگزیدند که خود را جانشین داوود بن عجب شاه می‌دانست. این فرقه «سلیمانیه» نام گرفتند. سپس سلیمان به گجرات آمد و در احمدآباد درگذشت و قبر وی مورد زیارت پیروان آن طایفه است. تعداد «داوودیه» از «سلیمانیه» بیشتر است و شمار ایشان بر صد و چهل هزار نفر میرسد و ملّایان و پیشوایان ایشان از قرن هجدهم تاکنون در شهر سورات اقامت دارند. امّا «داوودیه» به دو طایفه تقسیم شدند، یکی «بهره علییه» و دیگری بهره «ناکوشیه». فرقه اخیر تحت تأثیر عقاید هندویی، خوردن گوشت را از گناهان میشمارند. اما فرقه دیگر از بهره، «جعفریه» نام دارند که از نسل «بهره» داوودی هستند و ایشان در عهد مظفر شاهی که از سال 1407 تا 1411 بر گجرات حکومت میکرد به مذهب سنت و جماعت گرویدند.
کتاب‌های بُهره
«بهره» کتاب‌های دینی خود را که به دو زبان عربی و گجراتی است، مانند اسرار حفظ می‌کنند. البته درباره «بهره» کتاب مهمّی به نام «الترجمة الظاهریة لفرقة بهرة الباهرة» وجود دارد که نسخه خطی آن در کتابخانه بمبئی شعبه انجمن آسیایی پادشاهی لندن یافت می‌شود. این کتاب ذیل عنوان: «.sarohoB eht Fo yrotsiH yradnegelA توسط: irevohJ. M. K » به زبان انگلیسی ترجمه شده است[۱۷].
جمعیت
آمار «بهره» مسلمان هند در 1901 میلادی صد و چهل و شش هزار و دویست و پنجاه و پنج تن بودند که یکصد و هجده هزار و سیصد و هفت از ایشان در بمبی سکنی داشتند. «بهره» به دو گروه بزرگ که تاجر و شیعه مذهب و دیگری کشاورز و سنی مذهب‌اند، تقسیم می‌شوند. بعضی از بُهره‌های سنی بندر گجرات، در بیرمانی (برمه) به تجارت مشغول‌اند و گروه ثروت‌مندی را تشکیل میدهند. اکثریت «بهره» بدون شک از اصل هندو هستند که اجداد ایشان به مذهب «اسماعیلی» گرائیدند.[۱۸]
عقاید و اندیشه‌ها
با توجه به این‌که بُهره‌ها از فرقه اسماعیلیه بوده و به طور طبیعی از اعتقادات عامه آنان برخوردارند، اما در عین حال به عقایدی اختصاص پای بندند که اساسی‌‌ترین آنها عبارت است از: 1. خدا واحد است. 2. قرآن، کتاب دینی شیعیان بهره است و کلیه این فرقه‌ها باید در فراگیری مفاهیم آن بکوشند؛ هرچند تنها داعیان و معدودی از بزرگان مذهبی به باطن قرآن آگاهی دارند. 3. حضرت محمد(ص) پیامبر خدا و حضرت علی (علیه‌السّلام) وصی و شریک او است و همواره جانشین پیامبر اکرم(ص) به شمار می‌رود. 4. امـامـان، مـکمل پیامبران هستند؛ با این تفاوت که پیامبران مبلّغان شرایع ظاهری و امامان مبلّغان شرایع باطنی اسلام‌‌اند. 5. نسل شیعیان فعلی از حضرت علی (علیه‌السّلام) نشأت می‌گیرد که بعد از پیامبر خدا(ص) دارای بالاترین درجه تقدیس و احترام است. 6. پس از حضرت علی (علیه‌السّلام) که مقامی بالاتر از امام دارد و «اساس» خوانده می‌شود، سایر امامان بـهـره داوودی عـبارت‌اند از: امام حسن، امام حـسـیــن، امـام زیـن‌الـعـابـدیـن، امـام محمدباقر، امام جعفرصادق، اسماعیل، محمـد بـن اسمـاعیـل، عبـداللـه، احمد، حسین (مستـور)، مهـدی عبیـداللـه، القـائـم بـامر الله، المنصور بالله، المعز لدین الله، العزیز بالله، الحاکم بامر الله، الظاهر لاعزاز دین الله، المستنصر بالله، المستعلـی بـالله، الآمر باحکام الله و ابوالقاسم الطیب. بهـره‌هـا سلسلـه خلفـای فـاطمـی را تـا الآمر باحکام الله به عنوان امام قبول دارند، ولی چهار خلیفه بعد از او، الحافظ لدین الله، الضافر بامر الله، الفائز بالله و العاضد لدین الله را امام نمی‌دانند. امام بیست و یکم آنها طیب، بنا به عقیده بُهره‌ها از نظر غایب شده است. 7. مقام اسماعیل از سایر امامان بالاتر است؛ چون هر امام هفتمی مقام والاتری نسبت به شش امام قبلی دارد. 8. از تمام پیامبران گناه صادر شده است؛ چون آنان مراتبی که مستحق آن نبوده‌اند از خداوند متعال درخواست کرده‌اند، ولی حضرت علی (علیه‌السّلام) و امامان نسل او، هیچگاه گناه نکرده‌اند؛ چون هیچ وقت از خداوند آنچه را که لایق آن نبوده‌اند، نخواسته‌اند. 9. ابلیس مرده است، ولی هر کسی با امام زمان خود مخالفت کند، ابلیس است. 10. اگر امامی مرتکب فواحش یا محرمات شود، باز در مقام امامت باقی خواهد ماند. 11. آغاز ظهور امامان از شهر مدینه بوده است و طی سال‌های ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ میلادی این مکتب در قاهره (مبدأ مذهب و فرهنگ فاطمیه) ادامه یافته است. 12. به تمامی امامان از ۲۱ به بعد، دستور داده شده است بهطور مخفی و دور از اجتماع زندگی کنند. 13. از امام بیست‌و‌یکم به بعد، نمایندگان ائمه که داعـی مطلق نامیده می‌شوند، به عنوان راهبر و راهنمـا از طـرف ائمه برای امت اسلام منصوب شده‌اند[۱۹].
پانویس
- ↑ مشکور محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، سال 1372 خورشیدی، چاپ اول، ص .108
- ↑ دفتری، فرهاد، تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمه فریدون بدره‌ای، تهران، نشر فرزان، سال ۱۳۷۵ خورشیدی، چاپ اول، ص۳۴۰.
- ↑ مشکور محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، سال 1372 خورشیدی، چاپ اول، ص 108.
- ↑ https://fa.wikifeqh.ir/%D8%A8%D9%87%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7
- ↑ شیخ مفید، محمد بن محمد، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، سال 1413 هجری قمری، چاپ اول، ج 2، ص 209
- ↑ طبرسی فضل بن حسن، اعلام الوری بأعلام الهدی، قم، مؤسسه آل البیت (علیه‌السلام)، سال 1417 قمری، چاپ اول، ج 1، ص 546
- ↑ شیخ مفید، الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج 2، ص 210؛
- ↑ طباطبایی سیدمحمد حسین، شیعه در اسلام، قم، نشر جامعه مدرسین، چاپ سیزدهم ص 67 – 68
- ↑ حلبی علی اصغر، تاریخ علم کلام در ایران و جهان، تهران، نشر اساطیر، سال 1376 خورشیدی، چاپ دوم، ص 139
- ↑ تاریخ علم کلام در ایران و جهان، ص 140
- ↑ طباطبایی سید محمد‌حسین، شیعه در اسلام، قم، نشر جامعه مدرسین، چاپ سیزدهم ص 68
- ↑ تاریخ علم کلام در ایران و جهان، ص 141
- ↑ سبحانی جعفر، بحوث فی الملل و النحل، قم، نشر موسسة النشر الاسلامی، موسسه امام صادق، ج 8، ص 155
- ↑ مشکور محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، سال 1372 خورشیدی، چاپ اول، ص 108
- ↑ سبحانی جعفر، بحوث فی الملل و النحل، قم، نشر موسسه امام صادق، ج 8، ص 28
- ↑ قاضی نعمان، تأویل الدعائم، قاهره، نشر دار المعارف، چاپ اول، ج 2، ص 10
- ↑ مشکور محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، سال 1372 خورشیدی، چاپ اول، ص 108
- ↑ مشکور محمد جواد، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، نشر آستان قدس رضوی، سال 1372 خورشیدی، چاپ اول، ص 108
- ↑ ر. ک، عرب‌احمدی امیر بهرام، آشنایی با شیعیان بهره داوودی، مجله اخبار شیعیان، اردیبهشت 1388ش، شماره 42، ص 52.
