مرجئه: تفاوت میان نسخه‌ها

از ویکی‌وحدت
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۰ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{جعبه اطلاعات فرق و مذاهب
{{جعبه اطلاعات فرق و مذاهب
| عنوان =
| عنوان =مرجئه
| تصویر =  
| تصویر =  
| توضیح تصویر =  
| توضیح تصویر =  
| نام =  
| نام =  
| نام رایج =  
| نام رایج =مرجئه
| تاریخ شکل گیری =  
| تاریخ شکل گیری =  
| قرن شکل گیری =  
| قرن شکل گیری = ق  1
| مبدأ شکل گیری =
| مبدأ شکل گیری =
| موسس =  
| موسس =  
| عقیده =
| عقیده = 1.معتقد بودند که ایمان بر گفتار زبانی و گفتار زبانی بر عمل مقدم است و کسی که عملی نداشته باشد، اما ایمان داشته باشد رستگار خواهد بود.2 . اگر کسی ایمان داشته باشد و گناه کند، ضرری نخواهد کرد و رستگار است، چنانچه اگر [[کافر]] عملی خوب به‌جا آورد، ولی چون کافر است بهره‌ای از آن نخواهد برد.
 
}}
}}




'''مُرجِئه''' نام فرقه‌ای است که در پایان نیمه اول قرن اول هجری پدید آمد.
'''مُرجِئه''' نام فرقه‌ای است که در پایان نیمه اول قرن اول و بین سال‎های 73 تا 83 هجری قمری پدید آمد.


==مرجئه در لغت==
==مرجئه در لغت==
لغت مرجئه از مرجی به معنای تاخیر افکندن می‌آید؛ به این معنا که آنان کسی را که [[گناه کبیره]] مرتکب شده باشد مخلد در آتش نمی‌دانستند بلکه کار او را به [[خدا]] واگذار می‌کردند و به همین دلیل مرجئه نام گرفتند.
لغت مرجئه از مرجی به‌معنای تاخیر انداختن می‌آید. این فرقه خود را مرجئه نامیدند، زیرا معتقدبودند که مرتکب [[گناه کبیره]]، مستحق آتش)( عذاب ابدی) نیست، بلکه باید کار او را به‌[[خدا]] واگذار کرد.


==مرجئه در اصطلاح==
==مرجئه در اصطلاح==
مرجئه پس از [[خوارج]] به وجود آمدند و سوال اصلی و اولیه‌شان این بود که آیا مرتکب گناه کبیره در آتش مخلد خواهد بود یا نه؟ به دنبال این سوال از حدود [[ایمان]] به میان آمد.
مرجئه پس از [[خوارج]] به‌وجود آمدند و پرسش اصلی و اولیه‌شان این بود که آیا مرتکب گناه کبیره در آتش ابدی خواهد ماند یا نه؟ به‌دنبال این پرسش، سخن از تعریف[[ایمان]] به‌میان آمد.


==عقاید مرجئه==
==عقاید مرجئه==
آنان معتقد بودند ایمان بر گفتار زبانی و گفتار زبانی بر عمل مقدم است و کسی که عملی نداشته باشد اما ایمان داشته باشد رستگار خواهد بود.
آنان معتقد بودند ایمان بر گفتار زبانی و گفتار زبانی بر عمل مقدم است و کسی که عملی نداشته اما ایمان داشته باشد، رستگار خواهد بود. بنابراین، اگر کسی ایمان داشته باشد و گناه کند، ضرر نخواهد کرد و رستگار است. چنانچه اگر [[کافر]] کار نیکی به‌جا آورد، ولی چون ایمان ندارد،پس بهره‌ای از عمل خود نخواهد برد.
نقطه اشتراک تمامی طرفداران مرجئه، جدا کردن حوزه ایمان از عمل است. اما درباره ماهیت ایمان، اختلاف‌هایی بین آنان وجود دارد.


اعتقاد آنان این بود که اگر کسی ایمان داشته باشد و گناه کند ضرری نخواهد کرد و رستگار است چنانچه اگر [[کافر]] عملی خوب به جا بیاورد چون کافر است بهره‌ای از عمل خود نخواهد برد.
==دیدگاه‌های مختلف مرجئه درباره ایمان==
بعضی ایمان را  معرفت دانسته‌اند و عده‌ای دیگر علاوه بر معرفت، خضوع قلبی را اضافه کرده‌اند و بعضی نیز تصدیق (اقرار زبانی) را لازم دانسته‌اند.


نقطه اشتراک تمامی طرفداران مرجئه جدا کردن حوزه ایمان از عمل است. اما درباره ماهیت ایمان اختلاف‌هایی بین آنان وجود دارد.
در نظریه افراط‌گونه، ایمان همان تصدیق است. بنابراین،  اقرار زبانی و اصولا معرفت خدا، ربطی به‌تعریف ایمان ندارد.


==نظرات مختلف مرجئه درباره ایمان==
بعضی گفته‌اند که  اعتراف به‌حقانیت رسولان خدا،  داخل در مفهوم ایمان است که البته این مساله نیز مورد اختلاف است.
بعضی ایمان را همان معرفت دانسته‌اند، عده‌ای دیگر علاوه بر معرفت خضوع قلبی را اضافه کرده‌اند و بعضی تصدیق (اقرار زبانی) را لازم دانسته‌اند.


در نظریه افراطی‌گری ایمان همان تصدیق است و اقرار زبانی و اصولا معرفت خدا ربطی به تعریف ایمان ندارد.
یکی دیگر از مسائل اختلافی درباره ایمان، ارتباط درونی اجزای ایمان و مرز کفر است.


مساله دیگری که وجود دارد درباره داخل شدن اعتراف به حقانیت رسولان در مفهوم ایمان است که این مساله نیز مورد اختلاف است.
پیرو اختلاف نظر در تعریف مفهوم ایمان، در تعریف مرز کفر هم دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد؛ مثلا اگر ما ایمان را فقط صرف معرفت بدانیم، طبعا جهالت مرز کفر خواهد بود.


یکی دیگر از مسائل اختلافی درباره همین مساله ایمان ارتباط درونی اجزای ایمان و مرز کفر است.
البته باید گفت که با توجه به‌فلسفه پیدایش مرجئه، میل اصلی به‌سمت اثبات ایمان و دور شدن از [[تکفیر]] و کفر است. در این‌صورت، شرایط برای ایمان سهل‌تر و برای تکفیر دشوارتر است. اشعری می‌گوید: مرجئه جز کسانی را که همه امت بر تکفیر آنها اجماع دارند، کافر نمی‌دانند.


به تبع اختلاف نظر در مفهوم ایمان در مرز کفر هم اختلاف‌هایی به وجود آمده است؛ مثلا اگر ما ایمان را فقط معرفت بدانیم طبیعتا جهالت مرز کفر است.
در کنار این مطلب، توجه به‌این مسئله که عضدالدین ریجی می‌نویسد: جمهور فقها و متکلمان، هیچ فردی از اهل قبله را تکفیر نمی‌کنند؛ جالب و تامل برانگیز است.
 
البته باید توجه داشت با توجه به فلسفه پیدایش مرجئه کشش اصلی به سمت اثبات ایمان و دور شدن از [[تکفیر]] و کفر است. در این صورت شرایط برای ایمان سهل تر و برای تکفیر دشوارتر است. اشعری می‌گوید: مرجئه جز کسانی را که همه امت بر تکفیر آنها اجماع دارند کافر نمی‌دانند.
 
در کنار این مطلب توجه به این مساله که عضدالدین ریجی می‌نویسد: جمهور فقها و متکلمان احدی از اهل قبله را تکفیر نمی‌کنند جالب و تامل برانگیز است.


==مفهوم فسق نزد مرجئه==
==مفهوم فسق نزد مرجئه==
مرجئه با اصرار بر استقلال ایمان از عمل مرتکب کبیره را داخل در حوزه ایمان کرده‌اند. برخلاف [[خوارج]] که اصرار بر کفر مرتکب کبیره دارند.
مرجئه با اصرار بر استقلال ایمان از عمل؛ مرتکب کبیره را داخل در حوزه ایمان دانسته‌اند. برخلاف [[خوارج]] که اصرار بر کفر مرتکب کبیره دارند.
 
معتزله نیز حد وسط اختیار کرده و مفهوم [[فسق]] را برای حل این مساله عنوان کرده‌اند، به طوری که او را تنها فاسق می‌خوانند، نه مومن و نه کافر.
 
مرجئه نیز این تعبیر را درباره مرتکب کبیره به کار می‌برند، اما او را [[مومن]] می‌دانند.
 
البته اطلاق فسق بین فرقه‌های مختلف خوارج شدت و ضعف دارد.
 
==مساله وعید و نظریه مرجئه==
مرجئه جدا از آن که اصرار بر آن دارند مرتکب کبیره را از خلود در [[جهنم]] معاف سازند، تمایل دارند درباره ورود موقت او نیز مفری بیابند که البته در این راه با مشکلات عدیده‌ای که مهمترین آنها ظواهر برخی [[آیات]] [[قرآن]] است رو به رو شده‌اند.
 
در‌این‌باره که آیا اصولا وعید (عذاب) برای فساق در قرآن آمده است یا خیر، دیدگاه‌های مختلفی از ناحیه مرجئه مطرح شده است که بعضا با قدری یا جبری بودن قائل مرتبط است.
 
==دو حیث ارجا==
در تقسیم کلی می‌توان مرجئه را از دو حیث نگریست:
 
الف) کسانی که درباره [[علی بن ابی طالب|حضرت علی]] و [[عثمان]] قضاوتی نکردند و کار آنان را به خدا واگذار کردند.


(مرجئه در رابطه با مسائل اجتماعی)
معتزله نیز حد وسط اختیار کرده و مفهوم [[فسق]] را برای حل این مسئله عنوان کرده‌اند، به‌طوری‌که مرتکب کبیره را فقط فاسق می‌خوانند، نه مومن و نه کافر.


ب) گروهی که قائلند ایمان تنها گفتار است و عمل در آن نقشی ندارد.
مرجئه نیز این تعبیر را درباره مرتکب کبیره به‌کار می‌برند، اما او را [[مومن]] می‌دانند.


==(مرجئه در رابطه با مسائل اعتقادی و کلامی)==
البته اطلاق فسق بین فرقه‌های مختلف خوارج، دارای مراتبی( شدت و ضعف) است.
از حیث دوم مرجئه خود به چند فرقه تقسیم شده‌اند که عبارتند از:


1- قائلین به تاخیر و جدایی عمل از ایمان و این که ایمان قابل نقص و زیادت نیست و استثنا نمی‌پذیرد، به این گروه مرحبه الفقهاء می‌گویند.
==مسئله وعید و نظریه مرجئه==
مرجئه جدا از آنکه اصرار  دارند مرتکب کبیره برای همیشه در [[جهنم]] نمی‌ماند، تمایل دارند درباره ورود موقت او نیز دلیلی پیدا کنند که البته برای اثبات آن، با مشکلات عدیده‌ای که مهم‌ترین آنها ظواهر برخی [[آیات]] [[قرآن]] است، مواجه شده‌اند.


عده‌ای از اهل [[کلام]] مثل [[اشاعره]] و [[ماتریدیه]] و [[ابو حنیفه]] و بعضی فقها در این جرگه داخل شدند پیدایش این نظریه را بین سال‎های 73 تا 83 هجری قمری دانسته‌اند.
در‌این‌باره که آیا اصولا وعید (عذاب) برای فساق در قرآن آمده است یا خیر، دیدگاه‌های مختلفی از ناحیه مرجئه مطرح شده است که بعضا با عقاید اهل جبر و قَدَر مرتبط است.


2- قائلین به این که ایمان مجرد معرفت بوده و معصیت به ایمان ضرری نمی‌رساند.
==دو حیث ارجاء==
در تقسیم‌بندی کلی می‌توان به‌مرجئه  از دو حیث نگریست:


[[جهمیه]] و [[غیلانیه]] و [[شمریه]] از این گروهند.
الف) کسانی که درباره [[علی‌بن‌ابی‌طالب|حضرت علی]] و [[عثمان]] قضاوتی نکردند، بلکه کار آنان را به‌خدا واگذار کردند.


به این عده «مرجئه غالی» می‌گویند.
(مرجئه در باره مسائل اجتماعی)


3- قائلان به این که ایمان فقط قول زبانی است و حتی معرفت در آن نقشی ندارد.
ب) گروهی که قائل‌اند ایمان تنها گفتار است و عمل در آن نقشی ندارد.


این نظریه را به [[کرامیه]] نسبت داده‌اند.
==(مرجئه در باره مسائل اعتقادی و کلامی)==


برای مرجئه تقسیمات دیگری هم ذکر کرده‌اند؛ مثل یونسیه، عبیدیه، عنسانیه، بوثوبانیه، توفیه و صالحیه که به اعتبار مشایخ این فرقه‌ها نام‌گذاری شده‌اند.
از حیث دوم، مرجئه خود به‌چند فرقه تقسیم شده‌اند که عبارت‌اند از:


درباره حیث اول می‌توان به صورت کلی تر چنین گفت: مرجئه گروهی بودند که در رابطه با امور مشتبه، قضاوتش را به روز قیامت واگذار می‌کنند تا خداوند درباره آن امور تصمیم بگیرد.
1- قائلین به‌تاخیر و جدایی عمل از ایمان و اینکه ایمان قابل نقص و زیادت(مراتب تشکیکی) نیست و استثناء نمی‌پذیرد.


این اعتقاد در صور مختلفی ظهور کرد که یک نمونه آن را ما ذکر کردیم.
برخی از  [[اشاعره]]، [[ماتریدیه]] و [[ابوحنیفه]] و  نیز برخی از فقها در این جرگه داخل شدند.  


مکتب اعتقادی مرجئه برای امویان که از ارتکاب گناهان بزرگ در نهان و آشکار پروایی نداشتند، پناهگاه و ماوای خوبی بود.
2- قائلین به‌اینکه ایمان مجرد معرفت بوده و معصیت  ضرری به‌آن نمی‌رساند.


گفته شد مرجئه کار مرتکبین گناهان کبیره را به خدا واگذار می‌کردند.
[[جهمیه]]،[[غیلانیه]] و [[شمریه]] از این گروه‌اند.


آنان را در آتش مخلد نمی‌دانستند و برای این سخن، آیه 107 سوره توبه را دلیل بر ادعای خود می‌آوردند.
به‌این عده «مرجئه غالی» می‌گویند.


و آخرون مرجون لامرالله، اما یعذبهم و اما یتوب علیهم و الله علیم حکیم.
3- قائلان به‌اینکه ایمان فقط قول زبانی است و حتی معرفت در آن نقشی ندارد.


ترجمه: برخی دیگر از گناهکاران آنهایی هستند که کارشان بر مشیت و خواست خدا موقوف است (بستگی دارد) که یا به عدل آنان را عذاب کند، و یا به لطف و کرم از گناهشان چشم بپوشد و خدا دانا و حکیم است.
این نظریه را به‌[[کرامیه]] نسبت داده‌اند.


نظر کلی آنان در این باب این است که وقتی شخصی با روشی مورد قبول مسلمین (اجماع، مراجعه به شورای اهل حل و عقد یا نص خلیفه پیشین) به خلافت رسید باید امر او را اطاعت کرد و اطاعت فرمان او را واجب شمرد.
برای مرجئه تقسیمات دیگری هم ذکر کرده‌اند؛ مثل یونسیه، عبیدیه، عنسانیه، بوثوبانیه، توفیه و صالحیه که به‌اعتبار مشایخ این فرقه‌ها نام‌گذاری شده‌اند.


مرجئه عصمت را در تعیین امام شرط نمی‌دانند و اصولا وارد در بحث امامت مفضول و فاضل نمی‌شوند.
درباره حیث اول می‌توان به‌صورت کلی‌ چنین گفت: مرجئه گروهی بودند که در باره امور مشتبه، قضاوتش را به‌روز قیامت واگذار می‌کنند تا خداوند درباره آن تصمیم بگیرد.


همان طور که قبلا گفتیم اینان مستقیم و یا غیر مستقیم در ارتباط با خلفای اموی به طرح عقاید خویش می‌پرداختند.
این اعتقاد در صورت‌های مختلفی ظهور کرده که یک نمونه آن را ما ذکر کردیم.


این سلسله از عقایدشان، بسیار مقبول دستگاه‌های حکومتگر نیمه دوم قرن اول هجری و اوایل نیمه دوم هجری بوده است.
مکتب اعتقادی مرجئه برای امویان که از ارتکاب گناهان بزرگ در نهان و آشکار، پروایی نداشتند، دستاویز خوبی بود.


در زمینه خلافت علی بن ابی‌طالب (خصیبیه)، ضمن قبول امامت و خلافت آن حضرت و مشروع دانستن آن، قاطعانه معتقدند آن حضرت از خلافت و امامت مسلمین، سهمی بیش از خلیفه چهارم بودن ندارد.
گفته شده که مرجئه کار مرتکبین گناهان کبیره را به‌خدا واگذار می‌کردند و آنان را در آتش مخلد نمی‌دانستند و برای این سخن، آیه 107 سوره توبه را که می فرماید: "و آخرون مرجون لامرالله، اما یعذبهم و اما یتوب علیهم و الله علیم حکیم". دلیل ادعای خود ذکر  می‌کردند.
یعنی: برخی دیگر از گناه‌کاران آنهایی هستند که کارشان بر مشیت و خواست خدا موقوف است (بستگی دارد) که یا به‌عدل آنان را عذاب کند، و یا به‌لطف و کرم از گناه‌شان چشم بپوشد و خدا دانا و حکیم است.


در میان مسلمین، رهبران مرجئه تنها ابوثوبان مرجی بنیان‌گذار فرقه [[ثوبانیه]] است که اعتقاد دارد غیر قریشی نیز می‌تواند امام باشد و بر آن است که هر کس اقامه کتاب و سنت کند، می‌تواند امام باشد.
نظر کلی آنان در این باب این است که وقتی شخصی با روش مورد قبول مسلمین (اجماع، مراجعه به‌شورای اهل حل و عقد یا نصّ خلیفه پیشین) به‌خلافت برسد، باید امر او را اطاعت کرد و فرمان او را واجب شمرد.


او معتقد است که امامت به اجماع اثبات می‌گردد، اما تقریبا همه فرق دیگر مرجئه اصل و نسب را در موضوع امامت شرط دانسته و اعتقاد دارند امام باید قریشی باشد.
مرجئه عصمت را در تعیین امام شرط نمی‌دانند و اصولا وارد  بحث امامت مفضول و فاضل نمی‌شوند.


اهمیت مرجئه از حیث سیاسی بیشتر با توجه به دوره حکومت بنی‌امیه و علی‌الخصوص حکومت معاویه و یزید مشخص می‌شود؛ معاویه که خود فرزند ابوسفیان از بزرگان قریش بود؛ فرزند کسی که اسلام نیاورد، مگر زمانی که از جان خود بیمناک شد.
همانطور که قبلا گفتیم آنها به‌طور مستقیم و یا غیر مستقیم در باره خلفای اموی به‌طرح عقاید خویش می‌پرداختند.


معاویه کسی بود که نسبت به [[صحابه|اصحاب پیامبر (صلی‌الله علیه وآله)]] - که هنوز در زمان [[خلافت]] او زنده بودند - هیچ فضیلتی نداشت تا به او اولویتی برای خلافت ببخشد.
عقاید این سلسله، بسیار مقبول حاکمان در نیمه دوم قرن اول هجری و اوایل نیمه قرن دوم هجری بوده است.


او کسی بود که هیچ تقیدی به شعائر الهی چه در زندگی شخصی و چه در اداره حکومت نداشت.
در زمینه خلافت علی‌بن‌ابی‌طالب (خصیبیه)، ضمن قبول امامت و خلافت آن حضرت و مشروع دانستن آن، قاطعانه معتقدند که وی از خلافت و امامت مسلمین، سهمی بیش از خلیفه چهارم بودن ندارد.


از مهمترین کارهایی که او با این سابقه نه چندان روشن برای موجه جلوه دادن قدرت خود انجام داد، تبدیل خلافت به سلطنت بود.
در میان مسلمین، رهبران مرجئه تنها ابوثوبان مرجی بنیان‌گذار فرقه [[ثوبانیه]]  معتقد است که غیر قریشی نیز می‌تواند امام باشد و بر این باور است که هر کسی اقامه کتاب و سنت کند، می‌تواند امام باشد.


سلطنت دارای یک خصیصه اصلی است و آن این که در سلطنت مردم می‌باید کاملا نسبت به سلطان مطیع باشند و کوچکترین اعتراضی به شیوه عمل سلطان ننمایند و سلوک سلطان را عین حق بدانند.
اضافه بر این، می‌گوید  که امامت به‌اجماع ثابت می‌شود، اما  فرقه‌های دیگر مرجئه اصل و نسب را در موضوع امامت شرط دانسته و اعتقاد دارند که امام باید قریشی باشد.


این خواسته با توجه به این که هنوز بیش از سه دهه از وفات [[محمد بن عبد‌الله (خاتم الانبیا)|پیامبر اسلام]] (صلی‌الله علیه وآله) نگذشته بود و با فرهنگ نبوی تقابل آشکار داشت، براحتی محقق نمی‌شد.
اهمیت مرجئه از حیث سیاسی بیشتر با توجه به‌دوره حکومت بنی‌امیه و خصوصا در دوره حکومت معاویه و یزید مشخص می‌شود؛ معاویه که خود فرزند ابوسفیان از بزرگان قریش بود که اسلام نیاورد، مگر زمانی که از جان خود بیمناک شد.


معاویه برای تحقق بخشیدن سلطنت نیازمند پشتوانه‌ای تئوریک داشت و این پشتوانه از طریق تفکر ارجائ قابل حصول بود.
معاویه نسبت به [[صحابه|اصحاب پیامبر (صلی‌الله علیه وآله)]] - که هنوز در زمان [[خلافت]] او زنده بودند - هیچ فضیلتی نداشت تا به‌او اولویتی برای خلافت ببخشد.


با توجه به چگونگی شکل گیری اندیشه مرجئه از حیث تاریخی دست پنهان [[امویان]] را در آن می‌بینیم.
او کسی بود که هیچ تقیدی به‌شعائر الهی چه در زندگی شخصی و چه در اداره حکومت نداشت.


اندیشه مرجئه در ابتدا به این شکل به وجود آمد که گویی گروهی از [[مسلمانان]] نمی‌خواهند خدشه‌ای بر جامه تقوی و اعتقاد آنان وارد شود.
از مهم@ترین کارهایی که او با این سابقه نه چندان روشن برای موجه جلوه دادن قدرت خود انجام داد، تبدیل خلافت به‌سلطنت بود.


این عده درباره قتل عثمان گفتند برخی یاران عثمان می‌گویند او مظلوم کشته شده است.
سلطنت‌دارای یک خصیصه اصلی است و آن اینکه در سلطنت مردم باید کاملا  مطیع سلطان باشند و کوچک‌ترین اعتراضی به‌شیوه عمل او نداشته باشند و  حتی سلوک سلطان را عین حق بدانند.


ما تصدیق می‌کنیم.
این خواسته با توجه به‌اینکه هنوز بیش از سه دهه از وفات [[محمد‌بن‌عبد‌الله (خاتم‌الانبیا)|پیامبر اسلام]] (صلی‌الله علیه وآله) نگذشته بود و با فرهنگ نبوی تقابل آشکار داشت، به‌راحتی محقق نمی‌شد.


عده‌ای می‌گویند علی و یاران او برحقند و ما همگی آنها را بر حق می‌دانیم.
معاویه برای تحقق بخشیدن سلطنت، نیازمند پشتوانه‌ای علمی و نظری بود و این پشتوانه در آن عصر فقط از طریق تفکر ارجائی قابل حصول بود.


ما نه آنان را محکوم می‌کنیم و نه حمایت.
با توجه به‌چگونگی شکل‌گیری اندیشه مرجئه از حیث تاریخی دست پنهان [[امویان]] را در آن می‌بینیم.


اما همگی آنها را به خداوند وا می‌گذاریم تا خود در مورد آنها داوری کند.
اندیشه مرجئه در ابتدا به‌این شکل به‌وجود آمد که گویی گروهی از [[مسلمانان]] مایل نبودند که خدشه‌ای بر جامه تقوی و اعتقاد آنان وارد شود.


پیش‌زمینه این سخن این است که سبب قتل عثمان؛ علی (علیه‎السلام) و یاران او هستند.
این عده درباره قتل عثمان گفت و گو کرده برخی از یاران او می‌گفتند که عثمان مظلومانه کشته شده است و ما آن را تصدیق می‌کنیم.


یعنی امری را که توسط معاویه و یارانش انجام شده بود  به علی (علیه‎السلام) نسبت دادند و حضرت علی (علیه‎السلام) و یارانش هیچگاه آن را نپذیرفتند، از پیش برای مرجئه پذیرفته شده است.
عده‌ای می‌گفتند که علی و یاران او برحق‌ند و ما همگی آن را باور داریم، اما  نه آنان را محکوم می‌کنیم و نه حمایت، ولی کار همگی آنها را به‌خداوند وا می‌گذاریم تا خود در باره آنها داوری کند. پیش‌زمینه این سخن این است که سبب قتل عثمان؛ علی (علیه‎السلام) و یاران او هستند. یعنی امری را که توسط معاویه و یارانش انجام شده بود،به‌علی (علیه‎السلام) نسبت دادند اما حضرت و یارانش هیچگاه آن را نپذیرفتند، با این‌حال این مسئله از پیش برای مرجئه پذیرفته شده بود.


آنها پس از پذیرفتن این مطلب می‌گویند ما نمی‌دانیم علی (علیه‎السلام) که عثمان را کشت بر حق بوده است و یا اینکه عثمان مظلوم کشته شده است.
آنها پس از پذیرفتن این مطلب می‌گویند ما نمی‌دانیم علی (علیه‎السلام) که عثمان را کشت بر حق بوده است، یا عثمان که مظلوم کشته شد؟.


تقویت اندیشه مرجئه در زمان خلافت معاویه و یزید سبب شد که مخالفت علنی اعمال خلیفه با شرایع اسلام به این شکل توجیه شود که اولا مرتکب کبائر از دایره اسلام خارج نیست و بنابراین خلیفه زمان که مرتکب کبائر شده، هنوز مومن است و از این جهت منعی در ادامه خلافت او نیست.
تقویت اندیشه مرجئه در زمان خلافت معاویه و یزید سبب شد که مخالفت علنی خلیفه با شرایع اسلام به این شکل توجیه شود که اولا مرتکب کبائر از دایره اسلام خارج نیست و بنابراین، خلیفه زمان که مرتکب کبائر شده، هنوز مومن است و از این جهت منعی در ادامه خلافت او نیست.


در ثانی در امور سیاسی، خلیفه خود می‌داند چه کند و ما از درستی و نادرستی اعمال او مطلع نیستیم و قضاوت در مورد اعمال او به خداوند در روز جزا مربوط می‌شود.
در ثانی در امور سیاسی، خلیفه خود می‌داند چه کند و ما از درستی و نادرستی اعمال او مطلع نیستیم و قضاوت اعمال او را به‌خداوند و روز جزا موکول می‌کنیم.


خلیفه اموی به صرف این که مرتکب اعمالی شده باشد که مسلمین آن را گناه می‌دانند، از عضویت در امت اسلامی محروم نمی‌شود.
خلیفه اموی به‌صرف اینکه مرتکب اعمالی شده باشد که مسلمین آن را گناه می‌دانند، از عضویت در امت اسلامی محروم نمی‌شود.


بنابراین، قیام علیه امویان مشروع نبود و مرجئه مقدم بر هر چیز، گروهی بودند که از امویان بر مبنای احکام دین پشتیبانی می‌کردند.
بنابراین، قیام علیه امویان مشروع نبود و مرجئه مقدم بر هر چیز،از امویان بر مبنای احکام دین پشتیبانی می‌کردند.


نتیجه چنین اندیشه‌ای این بود که نخبگان جامعه به زهد و انزوای سیاسی روی آورند و از اعتراضات سیاسی پرهیز کنند و زمینه سلطنت بنی‌امیه فراهم تر شود.
نتیجه چنین اندیشه‌‌هایی این بود که نخبگان جامعه به‌زهد و انزوای سیاسی روی آورند و از اعتراضات سیاسی پرهیز کنند تا به‌طور کامل، زمینه سلطنت بنی‌امیه فراهم شود.


البته بعدها در حکومت بنی‌امیه بین مرجئه و حکومت اختلافات و حتی نزاع‌هایی به وجود آمد که علت آن از حوصله این مقاله خارج است.
البته بعد از پای گرفتن حکومت بنی‌امیه، بین مرجئه و حکومت، اختلافات و حتی نزاع‌هایی به‌وجود آمد که پرداختن به‌آن، از حوصله این مقاله خارج است.


==منابع==
==منابع==
1- مطهری، حماسه حسینی
1- مرتضی مطهری، حماسه حسینی


2- شهیدی، قیام امام حسین (علیه‎السلام)، دفتر نشر فرهنگ اسلامی
2- سید جعفر شهیدی، قیام امام حسین (علیه‎السلام)، دفتر نشر فرهنگ اسلامی


3- جعفری، محمد تقی، امام حسین شهید فرهنگ پیشرو انسانیت
3- جعفری، محمد تقی، امام حسین شهید فرهنگ پیشرو انسانیت


4- مهاجرانی، انقلاب عاشورا
4- عطاء الله مهاجرانی، انقلاب عاشورا


==منبع مقاله==
==منبع مقاله==

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۰ اکتبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۵:۰۷

مرجئه
نام رایجمرجئه
قرن شکل گیریق 1
عقیده1.معتقد بودند که ایمان بر گفتار زبانی و گفتار زبانی بر عمل مقدم است و کسی که عملی نداشته باشد، اما ایمان داشته باشد رستگار خواهد بود.2 . اگر کسی ایمان داشته باشد و گناه کند، ضرری نخواهد کرد و رستگار است، چنانچه اگر کافر عملی خوب به‌جا آورد، ولی چون کافر است بهره‌ای از آن نخواهد برد.


مُرجِئه نام فرقه‌ای است که در پایان نیمه اول قرن اول و بین سال‎های 73 تا 83 هجری قمری پدید آمد.

مرجئه در لغت

لغت مرجئه از مرجی به‌معنای تاخیر انداختن می‌آید. این فرقه خود را مرجئه نامیدند، زیرا معتقدبودند که مرتکب گناه کبیره، مستحق آتش)( عذاب ابدی) نیست، بلکه باید کار او را به‌خدا واگذار کرد.

مرجئه در اصطلاح

مرجئه پس از خوارج به‌وجود آمدند و پرسش اصلی و اولیه‌شان این بود که آیا مرتکب گناه کبیره در آتش ابدی خواهد ماند یا نه؟ به‌دنبال این پرسش، سخن از تعریفایمان به‌میان آمد.

عقاید مرجئه

آنان معتقد بودند ایمان بر گفتار زبانی و گفتار زبانی بر عمل مقدم است و کسی که عملی نداشته اما ایمان داشته باشد، رستگار خواهد بود. بنابراین، اگر کسی ایمان داشته باشد و گناه کند، ضرر نخواهد کرد و رستگار است. چنانچه اگر کافر کار نیکی به‌جا آورد، ولی چون ایمان ندارد،پس بهره‌ای از عمل خود نخواهد برد. نقطه اشتراک تمامی طرفداران مرجئه، جدا کردن حوزه ایمان از عمل است. اما درباره ماهیت ایمان، اختلاف‌هایی بین آنان وجود دارد.

دیدگاه‌های مختلف مرجئه درباره ایمان

بعضی ایمان را معرفت دانسته‌اند و عده‌ای دیگر علاوه بر معرفت، خضوع قلبی را اضافه کرده‌اند و بعضی نیز تصدیق (اقرار زبانی) را لازم دانسته‌اند.

در نظریه افراط‌گونه، ایمان همان تصدیق است. بنابراین، اقرار زبانی و اصولا معرفت خدا، ربطی به‌تعریف ایمان ندارد.

بعضی گفته‌اند که اعتراف به‌حقانیت رسولان خدا، داخل در مفهوم ایمان است که البته این مساله نیز مورد اختلاف است.

یکی دیگر از مسائل اختلافی درباره ایمان، ارتباط درونی اجزای ایمان و مرز کفر است.

پیرو اختلاف نظر در تعریف مفهوم ایمان، در تعریف مرز کفر هم دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد؛ مثلا اگر ما ایمان را فقط صرف معرفت بدانیم، طبعا جهالت مرز کفر خواهد بود.

البته باید گفت که با توجه به‌فلسفه پیدایش مرجئه، میل اصلی به‌سمت اثبات ایمان و دور شدن از تکفیر و کفر است. در این‌صورت، شرایط برای ایمان سهل‌تر و برای تکفیر دشوارتر است. اشعری می‌گوید: مرجئه جز کسانی را که همه امت بر تکفیر آنها اجماع دارند، کافر نمی‌دانند.

در کنار این مطلب، توجه به‌این مسئله که عضدالدین ریجی می‌نویسد: جمهور فقها و متکلمان، هیچ فردی از اهل قبله را تکفیر نمی‌کنند؛ جالب و تامل برانگیز است.

مفهوم فسق نزد مرجئه

مرجئه با اصرار بر استقلال ایمان از عمل؛ مرتکب کبیره را داخل در حوزه ایمان دانسته‌اند. برخلاف خوارج که اصرار بر کفر مرتکب کبیره دارند.

معتزله نیز حد وسط اختیار کرده و مفهوم فسق را برای حل این مسئله عنوان کرده‌اند، به‌طوری‌که مرتکب کبیره را فقط فاسق می‌خوانند، نه مومن و نه کافر.

مرجئه نیز این تعبیر را درباره مرتکب کبیره به‌کار می‌برند، اما او را مومن می‌دانند.

البته اطلاق فسق بین فرقه‌های مختلف خوارج، دارای مراتبی( شدت و ضعف) است.

مسئله وعید و نظریه مرجئه

مرجئه جدا از آنکه اصرار دارند مرتکب کبیره برای همیشه در جهنم نمی‌ماند، تمایل دارند درباره ورود موقت او نیز دلیلی پیدا کنند که البته برای اثبات آن، با مشکلات عدیده‌ای که مهم‌ترین آنها ظواهر برخی آیات قرآن است، مواجه شده‌اند.

در‌این‌باره که آیا اصولا وعید (عذاب) برای فساق در قرآن آمده است یا خیر، دیدگاه‌های مختلفی از ناحیه مرجئه مطرح شده است که بعضا با عقاید اهل جبر و قَدَر مرتبط است.

دو حیث ارجاء

در تقسیم‌بندی کلی می‌توان به‌مرجئه از دو حیث نگریست:

الف) کسانی که درباره حضرت علی و عثمان قضاوتی نکردند، بلکه کار آنان را به‌خدا واگذار کردند.

(مرجئه در باره مسائل اجتماعی)

ب) گروهی که قائل‌اند ایمان تنها گفتار است و عمل در آن نقشی ندارد.

(مرجئه در باره مسائل اعتقادی و کلامی)

از حیث دوم، مرجئه خود به‌چند فرقه تقسیم شده‌اند که عبارت‌اند از:

1- قائلین به‌تاخیر و جدایی عمل از ایمان و اینکه ایمان قابل نقص و زیادت(مراتب تشکیکی) نیست و استثناء نمی‌پذیرد.

برخی از اشاعره، ماتریدیه و ابوحنیفه و نیز برخی از فقها در این جرگه داخل شدند.

2- قائلین به‌اینکه ایمان مجرد معرفت بوده و معصیت ضرری به‌آن نمی‌رساند.

جهمیه،غیلانیه و شمریه از این گروه‌اند.

به‌این عده «مرجئه غالی» می‌گویند.

3- قائلان به‌اینکه ایمان فقط قول زبانی است و حتی معرفت در آن نقشی ندارد.

این نظریه را به‌کرامیه نسبت داده‌اند.

برای مرجئه تقسیمات دیگری هم ذکر کرده‌اند؛ مثل یونسیه، عبیدیه، عنسانیه، بوثوبانیه، توفیه و صالحیه که به‌اعتبار مشایخ این فرقه‌ها نام‌گذاری شده‌اند.

درباره حیث اول می‌توان به‌صورت کلی‌ چنین گفت: مرجئه گروهی بودند که در باره امور مشتبه، قضاوتش را به‌روز قیامت واگذار می‌کنند تا خداوند درباره آن تصمیم بگیرد.

این اعتقاد در صورت‌های مختلفی ظهور کرده که یک نمونه آن را ما ذکر کردیم.

مکتب اعتقادی مرجئه برای امویان که از ارتکاب گناهان بزرگ در نهان و آشکار، پروایی نداشتند، دستاویز خوبی بود.

گفته شده که مرجئه کار مرتکبین گناهان کبیره را به‌خدا واگذار می‌کردند و آنان را در آتش مخلد نمی‌دانستند و برای این سخن، آیه 107 سوره توبه را که می فرماید: "و آخرون مرجون لامرالله، اما یعذبهم و اما یتوب علیهم و الله علیم حکیم". دلیل ادعای خود ذکر می‌کردند. یعنی: برخی دیگر از گناه‌کاران آنهایی هستند که کارشان بر مشیت و خواست خدا موقوف است (بستگی دارد) که یا به‌عدل آنان را عذاب کند، و یا به‌لطف و کرم از گناه‌شان چشم بپوشد و خدا دانا و حکیم است.

نظر کلی آنان در این باب این است که وقتی شخصی با روش مورد قبول مسلمین (اجماع، مراجعه به‌شورای اهل حل و عقد یا نصّ خلیفه پیشین) به‌خلافت برسد، باید امر او را اطاعت کرد و فرمان او را واجب شمرد.

مرجئه عصمت را در تعیین امام شرط نمی‌دانند و اصولا وارد بحث امامت مفضول و فاضل نمی‌شوند.

همانطور که قبلا گفتیم آنها به‌طور مستقیم و یا غیر مستقیم در باره خلفای اموی به‌طرح عقاید خویش می‌پرداختند.

عقاید این سلسله، بسیار مقبول حاکمان در نیمه دوم قرن اول هجری و اوایل نیمه قرن دوم هجری بوده است.

در زمینه خلافت علی‌بن‌ابی‌طالب (خصیبیه)، ضمن قبول امامت و خلافت آن حضرت و مشروع دانستن آن، قاطعانه معتقدند که وی از خلافت و امامت مسلمین، سهمی بیش از خلیفه چهارم بودن ندارد.

در میان مسلمین، رهبران مرجئه تنها ابوثوبان مرجی بنیان‌گذار فرقه ثوبانیه معتقد است که غیر قریشی نیز می‌تواند امام باشد و بر این باور است که هر کسی اقامه کتاب و سنت کند، می‌تواند امام باشد.

اضافه بر این، می‌گوید که امامت به‌اجماع ثابت می‌شود، اما فرقه‌های دیگر مرجئه اصل و نسب را در موضوع امامت شرط دانسته و اعتقاد دارند که امام باید قریشی باشد.

اهمیت مرجئه از حیث سیاسی بیشتر با توجه به‌دوره حکومت بنی‌امیه و خصوصا در دوره حکومت معاویه و یزید مشخص می‌شود؛ معاویه که خود فرزند ابوسفیان از بزرگان قریش بود که اسلام نیاورد، مگر زمانی که از جان خود بیمناک شد.

معاویه نسبت به اصحاب پیامبر (صلی‌الله علیه وآله) - که هنوز در زمان خلافت او زنده بودند - هیچ فضیلتی نداشت تا به‌او اولویتی برای خلافت ببخشد.

او کسی بود که هیچ تقیدی به‌شعائر الهی چه در زندگی شخصی و چه در اداره حکومت نداشت.

از مهم@ترین کارهایی که او با این سابقه نه چندان روشن برای موجه جلوه دادن قدرت خود انجام داد، تبدیل خلافت به‌سلطنت بود.

سلطنت‌دارای یک خصیصه اصلی است و آن اینکه در سلطنت مردم باید کاملا مطیع سلطان باشند و کوچک‌ترین اعتراضی به‌شیوه عمل او نداشته باشند و حتی سلوک سلطان را عین حق بدانند.

این خواسته با توجه به‌اینکه هنوز بیش از سه دهه از وفات پیامبر اسلام (صلی‌الله علیه وآله) نگذشته بود و با فرهنگ نبوی تقابل آشکار داشت، به‌راحتی محقق نمی‌شد.

معاویه برای تحقق بخشیدن سلطنت، نیازمند پشتوانه‌ای علمی و نظری بود و این پشتوانه در آن عصر فقط از طریق تفکر ارجائی قابل حصول بود.

با توجه به‌چگونگی شکل‌گیری اندیشه مرجئه از حیث تاریخی دست پنهان امویان را در آن می‌بینیم.

اندیشه مرجئه در ابتدا به‌این شکل به‌وجود آمد که گویی گروهی از مسلمانان مایل نبودند که خدشه‌ای بر جامه تقوی و اعتقاد آنان وارد شود.

این عده درباره قتل عثمان گفت و گو کرده برخی از یاران او می‌گفتند که عثمان مظلومانه کشته شده است و ما آن را تصدیق می‌کنیم.

عده‌ای می‌گفتند که علی و یاران او برحق‌ند و ما همگی آن را باور داریم، اما نه آنان را محکوم می‌کنیم و نه حمایت، ولی کار همگی آنها را به‌خداوند وا می‌گذاریم تا خود در باره آنها داوری کند. پیش‌زمینه این سخن این است که سبب قتل عثمان؛ علی (علیه‎السلام) و یاران او هستند. یعنی امری را که توسط معاویه و یارانش انجام شده بود،به‌علی (علیه‎السلام) نسبت دادند اما حضرت و یارانش هیچگاه آن را نپذیرفتند، با این‌حال این مسئله از پیش برای مرجئه پذیرفته شده بود.

آنها پس از پذیرفتن این مطلب می‌گویند ما نمی‌دانیم علی (علیه‎السلام) که عثمان را کشت بر حق بوده است، یا عثمان که مظلوم کشته شد؟.

تقویت اندیشه مرجئه در زمان خلافت معاویه و یزید سبب شد که مخالفت علنی خلیفه با شرایع اسلام به این شکل توجیه شود که اولا مرتکب کبائر از دایره اسلام خارج نیست و بنابراین، خلیفه زمان که مرتکب کبائر شده، هنوز مومن است و از این جهت منعی در ادامه خلافت او نیست.

در ثانی در امور سیاسی، خلیفه خود می‌داند چه کند و ما از درستی و نادرستی اعمال او مطلع نیستیم و قضاوت اعمال او را به‌خداوند و روز جزا موکول می‌کنیم.

خلیفه اموی به‌صرف اینکه مرتکب اعمالی شده باشد که مسلمین آن را گناه می‌دانند، از عضویت در امت اسلامی محروم نمی‌شود.

بنابراین، قیام علیه امویان مشروع نبود و مرجئه مقدم بر هر چیز،از امویان بر مبنای احکام دین پشتیبانی می‌کردند.

نتیجه چنین اندیشه‌‌هایی این بود که نخبگان جامعه به‌زهد و انزوای سیاسی روی آورند و از اعتراضات سیاسی پرهیز کنند تا به‌طور کامل، زمینه سلطنت بنی‌امیه فراهم شود.

البته بعد از پای گرفتن حکومت بنی‌امیه، بین مرجئه و حکومت، اختلافات و حتی نزاع‌هایی به‌وجود آمد که پرداختن به‌آن، از حوصله این مقاله خارج است.

منابع

1- مرتضی مطهری، حماسه حسینی

2- سید جعفر شهیدی، قیام امام حسین (علیه‎السلام)، دفتر نشر فرهنگ اسلامی

3- جعفری، محمد تقی، امام حسین شهید فرهنگ پیشرو انسانیت

4- عطاء الله مهاجرانی، انقلاب عاشورا

منبع مقاله

سایت تبیان

پانویس