جعفریه (پیروان ابوالفضل جعفر بن حرب همدانی): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
| مبدأ شکل گیری = | | مبدأ شکل گیری = | ||
| موسس = | | موسس = | ||
| عقیده = 1.عینیت ذات و صفات الهی. 2. انکار جبر و دفاع از اختیار. 3. ضروری بودن استطاعت قبل از انجام | | عقیده = 1.عینیت ذات و صفات الهی. 2. انکار جبر و دفاع از اختیار. 3. ضروری بودن داشتن استطاعت( قدرت) بر فعل قبل از انجام آن. 4. دفاع از حسن و قبح عقلی | ||
}} | }} | ||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
== شرح حال == | == شرح حال == | ||
جعفربنحرب [[متکلم]] [[معتزله|معتزلی]] قرن دوم و سوم بود. وی در طبقه هفتم [[معتزله|معتزله]] و از رؤسای معتزلیان [[بغداد]] و از شاگردان | جعفربنحرب [[متکلم]] [[معتزله|معتزلی]] قرن دوم و سوم بود. وی در طبقه هفتم [[معتزله|معتزله]] و از رؤسای معتزلیان [[بغداد]] و از شاگردان عیسی‌بن‌صبیح مردار و [[ابوالهذیل علاف|ابوالهذیل‌علاف]] به‌شمار می‌رفت و در سال 236 هجری‌قمری درگذشت. | ||
این شخصیت را از زمره عابدان و زاهدان معرفی کرده‌اند | <ref>محمد جواد مشکور، ''فرهنگ فرق اسلامی''، مشهد، انتشارت آستان قدس رضوی، سال 1372 ش، چ اول، ص 138.</ref> این شخصیت را از زمره عابدان و زاهدان معرفی کرده‌اند که دارای روابطی با [[واثق عباسی]] (م: 232هـ. ق) بوده است.<ref>خیر الدین زرکلی، ''الاعلام قاموس التراجم''، ج 2، ص 123.</ref><ref>محمد بن احمد ذهبی، ''سیر اعلام النبلاء''، ج 9، ص 219 .</ref><ref>احمد بن علی مقریزی، ''المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الآثار،'' ج 2، ص 346.</ref> | ||
== تاریخچه == | == تاریخچه == | ||
نوشته‌اند که: جعفربنحرب در [[بصره]] نزد [[ابوالهذیل علاف]] کلام معتزلی را آموخت و در [[بغداد]] به شاگردی ابوموسی مردار درآمد که به‌سبب زهد ورزی‌اش به راهب‌المعتزله شهرت داشت. وی و جعفر‌بن‌مبشر، شاگرد دیگر ابوموسی... در دنیاگریزی از ابوموسی‌مردار پیروی می‌کردند | نوشته‌اند که: جعفربنحرب در [[بصره]] نزد [[ابوالهذیل علاف]] کلام معتزلی را آموخت و در [[بغداد]] به شاگردی ابوموسی مردار درآمد که به‌سبب زهد ورزی‌اش به راهب‌المعتزله شهرت داشت. وی و جعفر‌بن‌مبشر، شاگرد دیگر ابوموسی... در دنیاگریزی از ابوموسی‌مردار پیروی می‌کردند و از جمله شاگردان جعفر، ابوجعفر‌اسکافی، عیسی‌بن‌هیثم صوفی و ابومجالد بغدادی محسوب می‌شدند.<ref>جمعی از نویسندگان، ''دانش نامه جهان اسلام''، ج 10، ص 410.</ref>». | ||
شرح مناظره او با زادان بخت ثنوی که ظاهرا مانوی یا [[زرتشت|زردشتی]] بوده، در کتاب «[[المنیة و الامل(کتاب)|المنیة و الامل]]» آمده است. او میگفت که پارهای از جزء مرکب، غیر از خود مرکب است و نیز کسی را از کاری منع کردند، قادر بر انجام آن کار نیز هست که ممنوع از کردن کاری است، ولی توانایی بر کار دیگر ندارد. عبدالقاهر بغدادی بر کتابی که «جعفربنحرب» نوشته است، ردیهای به‌نام «الحرب علی‌ابن‌حرب» نوشته است.<ref>محمد جواد مشکور، ''همان''.</ref>. | |||
شرح مناظره او با زادان بخت ثنوی که ظاهرا مانوی یا [[زرتشت|زردشتی]] بوده، در کتاب «[[المنیة و الامل]]» آمده است. او میگفت که پارهای از جزء مرکب، غیر از خود مرکب است و نیز کسی را از کاری منع کردند، قادر بر انجام آن کار نیز هست که ممنوع از کردن کاری است، ولی توانایی بر کار دیگر ندارد. عبدالقاهر بغدادی بر کتابی که «جعفربنحرب» نوشته است، ردیهای به‌نام «الحرب علی‌ابن‌حرب» نوشته است<ref> | |||
== آرای اعتقادی == | == آرای اعتقادی == | ||
=== صفات الهی === | === صفات الهی === | ||
رأی جعفر بن حرب درباره صفات الهی، همانند سایر معتزله است یعنی او نیز به [[عینیت صفات | رأی جعفر بن حرب درباره صفات الهی، همانند سایر معتزله است یعنی او نیز به [[عینیت صفات و ذات]] معتقد است و بر همین مبنا منکر آن بود که خداوند از ازل سمیع و بصیر است، چرا که صفات سمع و بصر مستلزم وجود مسموع و مبصَر در ازل است، امری که با حدوث‌‌جهان منافات دارد<ref> ابومحمد علی بن احمد ابن حزم، ''الفصل فی الملل و الاهواء و النحل''، بیروت، انتشارات محمد ابراهیم نصر و عبدالرحمن عمیره، سال 1405 ق، ج ۲، ص ۳۰۹.</ref>. | ||
=== اختیار انسان === | === اختیار انسان === | ||
جعفر مانند سایر معتزله، مدافع اختیار انسان بوده و جبر را به شدت رد می‌کرد و معتقد بود که رای معتقدان به جبر از همه [[فرق و مذاهب اسلامی|مذاهب‌اسلامی]] و [[دین|ادیان]] دیگر بدتر است، زیرا که همه فرقه‌ها فقط افعال‌‌نیک را به معبود خود نسبت می‌دهند و تنها اهل‌‌جبر هستند که از نسبت دادن افعال‌‌زشت به خداوند ابایی ندارند<ref>قاضی عبدالجبار | جعفر مانند سایر معتزله، مدافع اختیار انسان بوده و جبر را به شدت رد می‌کرد و معتقد بود که رای معتقدان به جبر از همه [[فرق و مذاهب اسلامی|مذاهب‌اسلامی]] و [[دین|ادیان]] دیگر بدتر است، زیرا که همه فرقه‌ها فقط افعال‌‌نیک را به معبود خود نسبت می‌دهند و تنها اهل‌‌جبر هستند که از نسبت دادن افعال‌‌زشت به خداوند ابایی ندارند<ref>قاضی عبدالجبار معتزلی، ''شرح‌‌الاصول‌‌الخمسة''، قاهره، انتشارات عبدالکریم عثمان، سال 1408 ق، ج۱، ص ۷۷۷ـ ۷۷۸.</ref>. | ||
=== حسن و قبح عقلی === | === حسن و قبح عقلی === | ||
عموم معتزله [[حسن و قبح عقلی]] را قبول دارند، اما این پرسش وجود دارد که آیا خداوند بر ظلم قدرت دارد؟ بعضی نقل کرده‌اند که که جعفربنحرب، مانند جعفر‌بن‌‌مبشّر و نیز ابوجعفر اسکافی، معتقد بود که خدا قدرت ظلم بر عقلا را ندارد، اما قادر است به کودکان و دیوانگان ظلم کند<ref> شهرستانی محمد‌بن‌عبدالکریم، الملل و | عموم معتزله [[حسن و قبح عقلی]] را قبول دارند، اما این پرسش وجود دارد که آیا خداوند بر ظلم قدرت دارد؟ بعضی نقل کرده‌اند که که جعفربنحرب، مانند جعفر‌بن‌‌مبشّر و نیز ابوجعفر اسکافی، معتقد بود که خدا قدرت ظلم بر عقلا را ندارد، اما قادر است به کودکان و دیوانگان ظلم کند<ref> شهرستانی محمد‌بن‌عبدالکریم، ''الملل و النحل''، بیروت، نشر سید محمد کیلانی، سال 1404 ق، ج ۱، ص ۵۸ ۵۹.</ref><ref> میر سید‌شریف جرجانی، ''شرح‌‌المواقف''، مصر، انتشارات محمد بدرالدین نعسانی حلبی، سال 1325 ق ، چ افست قم، سال 1370 ش، ج ۸، ص ۳۸۱.</ref>. | ||
=== نظریه لطف === | === نظریه لطف === | ||
لطف یعنی وجوب فراهم کردن شرایط عمل به طاعت و ترک [[گناه|معصیت]] بدون مجبور کردن انسان، بر خدا، جعفربنحرب در ابتدا معتقد بود که اگر خدا لطف خود را شامل حال [[کافر|کافران]] کند، آنان با اختیار خود [[ایمان|ایمان]] می‌آورند، هرچند [[ثواب|ثواب]] ایمان‌شان<nowiki/>هم وزن کسانی که بدون لطف ایمان آورده‌اند نمی‌شود، اما وی بعداً از این عقیده برگشت و همراه اکثر [[معتزله]] شد که [[ایمان]] آوردن کافران را وابسته به لطف‌‌الهی نمی‌شمردند. همچنین وی توفیق و تسدید را لطف‌‌خدا می‌دانسته، اما آنها را موجب اجبار انسان به طاعت‌‌خدا نمی‌شمرده است<ref> | لطف یعنی وجوب فراهم کردن شرایط عمل به طاعت و ترک [[گناه|معصیت]] بدون مجبور کردن انسان، بر خدا، جعفربنحرب در ابتدا معتقد بود که اگر خدا لطف خود را شامل حال [[کافر|کافران]] کند، آنان با اختیار خود [[ایمان|ایمان]] می‌آورند، هرچند [[ثواب|ثواب]] ایمان‌شان<nowiki/>هم وزن کسانی که بدون لطف ایمان آورده‌اند نمی‌شود، اما وی بعداً از این عقیده برگشت و همراه اکثر [[معتزله]] شد که [[ایمان]] آوردن کافران را وابسته به لطف‌‌الهی نمی‌شمردند. همچنین وی توفیق و تسدید را لطف‌‌خدا می‌دانسته، اما آنها را موجب اجبار انسان به طاعت‌‌خدا نمی‌شمرده است<ref> ابوالحسن اشعری، ''مقالات‌‌الاسلامیین و اختلاف‌‌المصلّین''، انتشارات هلموت ریتر، ویسبادن، سال 1400 ق ج ۱، ص ۲۴۶.</ref>. | ||
=== استطاعت(قدرت انجام فعل) === | === استطاعت(قدرت انجام فعل) === | ||
معتقد بود که استطاعت برای افعال مباشری | معتقد بود که استطاعت برای افعال مباشری( افعالی که توسط فاعل و بدون واسطه انجام می‌شود) قبل از انجام فعل ضروری است که البته حین انجام فعل نیازی به آن نیست.[[افعال متولده]] (افعالی که موجب تولد فعل دیگری می‌شود) نیز می‌تواند با استطاعتِ فعل‌‌اول انجام بگیرد. بنابراین، استطاعت ممکن است در زمان انجام شدن فعل‌‌متولد از بین برود و فعل‌‌متولد می‌تواند بر اثر قدرتی که معدوم شده است، پدید بیاید. | ||
=== امامت === | === امامت === | ||
جعفربنحرب [[امامت]] را مانند جعفر‌بن‌‌مبشّر، از مصالح‌‌دین و شناخت آن را از مجرای عقل می‌دانسته است. این دو متکلم بر همین اساس امامت مفضول بر فاضل را جایز می‌دانستند، چرا که امامت با این تعریف برای اجرای اموری چون اقامه‌حدود و قضاوت و جنگ و سایر مسائل اجتماع است. پس قرار گرفتن این کار برعهده مفضول با وجود فاضل، بدون اشکال است | جعفربنحرب [[امامت]] را مانند جعفر‌بن‌‌مبشّر، از مصالح‌‌دین و شناخت آن را از مجرای عقل می‌دانسته است. این دو متکلم بر همین اساس امامت مفضول بر فاضل را جایز می‌دانستند، چرا که امامت با این تعریف برای اجرای اموری چون اقامه‌حدود و قضاوت و جنگ و سایر مسائل اجتماع است. پس قرار گرفتن این کار برعهده مفضول با وجود فاضل، بدون اشکال است<ref> شهرستانی محمد‌بن‌عبدالکریم شهرستانی، ''الملل و النحل''، بیروت، انتشاارت محمد سید کیلانی، سال 1404 ق، ج ۱، ص۱۶۰.</ref>. | ||
<ref> شهرستانی | |||
== آرای تفسیری و فقهی == | == آرای تفسیری و فقهی == | ||
جعفر بن حرب در تفسیر و [[فقه]] نیز آرایی داشته است | جعفر بن حرب در تفسیر و [[فقه]] نیز آرایی داشته است<ref> سید مرتضی( علم الهدی) ''الأمالی''، قاهره، انتشارات احمد بن امین شنقیطی، سال 1325 ق، ج ۲، جزء ۴، ص ۱۵۶.</ref><ref> شیخ طوسی، ''العدة فی اصول الفقه''، قم، انتشارات محمد رضا انصاری قمی سال 1376 ش، ج ۲، ص ۶۰۱.</ref> | ||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
| خط ۵۳: | خط ۵۲: | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس | {{پانویس}} | ||
{{فرق و مذاهب}} | {{فرق و مذاهب}} | ||
[[رده:فرق و مذاهب]] | [[رده:فرق و مذاهب]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۵ ژانویهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۱۶:۲۷
| جعفریه (پیروان ابوالفضل جعفر بن حرب همدانی) | |
|---|---|
 | |
| نام | جعفریه (پیروان ابوالفضل جعفر بن حرب همدانی) |
| نام رایج | جعفریه |
| عقیده | 1.عینیت ذات و صفات الهی. 2. انکار جبر و دفاع از اختیار. 3. ضروری بودن داشتن استطاعت( قدرت) بر فعل قبل از انجام آن. 4. دفاع از حسن و قبح عقلی |
جعفریه پیروان ابوالفضل جعفربنحرب همدانی هستند.
شرح حال
جعفربنحرب متکلم معتزلی قرن دوم و سوم بود. وی در طبقه هفتم معتزله و از رؤسای معتزلیان بغداد و از شاگردان عیسی‌بن‌صبیح مردار و ابوالهذیل‌علاف به‌شمار می‌رفت و در سال 236 هجری‌قمری درگذشت. [۱] این شخصیت را از زمره عابدان و زاهدان معرفی کرده‌اند که دارای روابطی با واثق عباسی (م: 232هـ. ق) بوده است.[۲][۳][۴]
تاریخچه
نوشته‌اند که: جعفربنحرب در بصره نزد ابوالهذیل علاف کلام معتزلی را آموخت و در بغداد به شاگردی ابوموسی مردار درآمد که به‌سبب زهد ورزی‌اش به راهب‌المعتزله شهرت داشت. وی و جعفر‌بن‌مبشر، شاگرد دیگر ابوموسی... در دنیاگریزی از ابوموسی‌مردار پیروی می‌کردند و از جمله شاگردان جعفر، ابوجعفر‌اسکافی، عیسی‌بن‌هیثم صوفی و ابومجالد بغدادی محسوب می‌شدند.[۵]». شرح مناظره او با زادان بخت ثنوی که ظاهرا مانوی یا زردشتی بوده، در کتاب «المنیة و الامل» آمده است. او میگفت که پارهای از جزء مرکب، غیر از خود مرکب است و نیز کسی را از کاری منع کردند، قادر بر انجام آن کار نیز هست که ممنوع از کردن کاری است، ولی توانایی بر کار دیگر ندارد. عبدالقاهر بغدادی بر کتابی که «جعفربنحرب» نوشته است، ردیهای به‌نام «الحرب علی‌ابن‌حرب» نوشته است.[۶].
آرای اعتقادی
صفات الهی
رأی جعفر بن حرب درباره صفات الهی، همانند سایر معتزله است یعنی او نیز به عینیت صفات و ذات معتقد است و بر همین مبنا منکر آن بود که خداوند از ازل سمیع و بصیر است، چرا که صفات سمع و بصر مستلزم وجود مسموع و مبصَر در ازل است، امری که با حدوث‌‌جهان منافات دارد[۷].
اختیار انسان
جعفر مانند سایر معتزله، مدافع اختیار انسان بوده و جبر را به شدت رد می‌کرد و معتقد بود که رای معتقدان به جبر از همه مذاهب‌اسلامی و ادیان دیگر بدتر است، زیرا که همه فرقه‌ها فقط افعال‌‌نیک را به معبود خود نسبت می‌دهند و تنها اهل‌‌جبر هستند که از نسبت دادن افعال‌‌زشت به خداوند ابایی ندارند[۸].
حسن و قبح عقلی
عموم معتزله حسن و قبح عقلی را قبول دارند، اما این پرسش وجود دارد که آیا خداوند بر ظلم قدرت دارد؟ بعضی نقل کرده‌اند که که جعفربنحرب، مانند جعفر‌بن‌‌مبشّر و نیز ابوجعفر اسکافی، معتقد بود که خدا قدرت ظلم بر عقلا را ندارد، اما قادر است به کودکان و دیوانگان ظلم کند[۹][۱۰].
نظریه لطف
لطف یعنی وجوب فراهم کردن شرایط عمل به طاعت و ترک معصیت بدون مجبور کردن انسان، بر خدا، جعفربنحرب در ابتدا معتقد بود که اگر خدا لطف خود را شامل حال کافران کند، آنان با اختیار خود ایمان می‌آورند، هرچند ثواب ایمان‌شان‌هم وزن کسانی که بدون لطف ایمان آورده‌اند نمی‌شود، اما وی بعداً از این عقیده برگشت و همراه اکثر معتزله شد که ایمان آوردن کافران را وابسته به لطف‌‌الهی نمی‌شمردند. همچنین وی توفیق و تسدید را لطف‌‌خدا می‌دانسته، اما آنها را موجب اجبار انسان به طاعت‌‌خدا نمی‌شمرده است[۱۱].
استطاعت(قدرت انجام فعل)
معتقد بود که استطاعت برای افعال مباشری( افعالی که توسط فاعل و بدون واسطه انجام می‌شود) قبل از انجام فعل ضروری است که البته حین انجام فعل نیازی به آن نیست.افعال متولده (افعالی که موجب تولد فعل دیگری می‌شود) نیز می‌تواند با استطاعتِ فعل‌‌اول انجام بگیرد. بنابراین، استطاعت ممکن است در زمان انجام شدن فعل‌‌متولد از بین برود و فعل‌‌متولد می‌تواند بر اثر قدرتی که معدوم شده است، پدید بیاید.
امامت
جعفربنحرب امامت را مانند جعفر‌بن‌‌مبشّر، از مصالح‌‌دین و شناخت آن را از مجرای عقل می‌دانسته است. این دو متکلم بر همین اساس امامت مفضول بر فاضل را جایز می‌دانستند، چرا که امامت با این تعریف برای اجرای اموری چون اقامه‌حدود و قضاوت و جنگ و سایر مسائل اجتماع است. پس قرار گرفتن این کار برعهده مفضول با وجود فاضل، بدون اشکال است[۱۲].
آرای تفسیری و فقهی
جعفر بن حرب در تفسیر و فقه نیز آرایی داشته است[۱۳][۱۴]
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ محمد جواد مشکور، فرهنگ فرق اسلامی، مشهد، انتشارت آستان قدس رضوی، سال 1372 ش، چ اول، ص 138.
- ↑ خیر الدین زرکلی، الاعلام قاموس التراجم، ج 2، ص 123.
- ↑ محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج 9، ص 219 .
- ↑ احمد بن علی مقریزی، المواعظ و الاعتبار بذکر الخطط و الآثار، ج 2، ص 346.
- ↑ جمعی از نویسندگان، دانش نامه جهان اسلام، ج 10، ص 410.
- ↑ محمد جواد مشکور، همان.
- ↑ ابومحمد علی بن احمد ابن حزم، الفصل فی الملل و الاهواء و النحل، بیروت، انتشارات محمد ابراهیم نصر و عبدالرحمن عمیره، سال 1405 ق، ج ۲، ص ۳۰۹.
- ↑ قاضی عبدالجبار معتزلی، شرح‌‌الاصول‌‌الخمسة، قاهره، انتشارات عبدالکریم عثمان، سال 1408 ق، ج۱، ص ۷۷۷ـ ۷۷۸.
- ↑ شهرستانی محمد‌بن‌عبدالکریم، الملل و النحل، بیروت، نشر سید محمد کیلانی، سال 1404 ق، ج ۱، ص ۵۸ ۵۹.
- ↑ میر سید‌شریف جرجانی، شرح‌‌المواقف، مصر، انتشارات محمد بدرالدین نعسانی حلبی، سال 1325 ق ، چ افست قم، سال 1370 ش، ج ۸، ص ۳۸۱.
- ↑ ابوالحسن اشعری، مقالات‌‌الاسلامیین و اختلاف‌‌المصلّین، انتشارات هلموت ریتر، ویسبادن، سال 1400 ق ج ۱، ص ۲۴۶.
- ↑ شهرستانی محمد‌بن‌عبدالکریم شهرستانی، الملل و النحل، بیروت، انتشاارت محمد سید کیلانی، سال 1404 ق، ج ۱، ص۱۶۰.
- ↑ سید مرتضی( علم الهدی) الأمالی، قاهره، انتشارات احمد بن امین شنقیطی، سال 1325 ق، ج ۲، جزء ۴، ص ۱۵۶.
- ↑ شیخ طوسی، العدة فی اصول الفقه، قم، انتشارات محمد رضا انصاری قمی سال 1376 ش، ج ۲، ص ۶۰۱.
